اصول ممیزی بر اساس استاندارد ایزو 19011:2002
استاندارد ISO19011:2002 راهنمایی هایی را برای مدیریت کردن (اداره کردن) برنامه های ممیزی، انجام ممیزی های داخلی و بیرونی در مورد سیستم ها و ابزارهای مدیریتی و مهندسی و همچنین شایستگی (صلاحیت) و ارزشیابی ممیزان، ارائه می نماید. قصد بر آن است تا راهنمایی های ذکر شده در این استاندارد بین المللی برای گستره وسیعی از استفاده کنندگان بالقوه، از جمله ممیزان، سازمانهای در حال اجرای سیستمها و ابزارهای مدیریتی و مهندسی، سازمانهایی که ملزم به انجام ممیزی بر مبنای قرارداد هستند و همچنین سازمانهایی که در امر آموزش یا تائید شایستگی ممیزان، گواهی کردن/یا ثبت کردن سیستم ها و ابزارهای مدیریتی و مهندسی ، نهاد تائید صلاحیت یا استاندارد کردن در حیطه ارزیابی انطباق دخیل هستند، کاربرد داشته باشد.
همان طور که گفته شد این استاندارد بین المللی راهنمایی های را در مورد اصول اساسی ممیزی، مدیریت کردن (اداره کردن) برنامه های ممیزی، انجام ممیزی های سیستم مدیریت و همچنین راهنمایی هایی جهت شایستگی ممیزان سیستمهای مدیریت ارائه می دهد. این استاندارد برای کلیه سازمانهایی که به انجام ممیزیهای داخلی یا بیرونی در رابطه با سیستم مدیریت یا مدیریت کردن برنامه ممیزی نیاز دارند، کاربرد دارد.
بکارگیری این استاندارد در انجام سایر انواع ممیزی ها نیز عموماً امکان پذیر است، مشروط بر آنکه در چنین مواردی ملاحظات لازم برای شناسایی شایستگی مورد نیاز برای اعضاء تیم ممیزی مد نظر قرار گیرد.
مفهوم ممیزی
آیا خطرات استفاده از کولر اتومبیل را می دانید ؟
پس از وارد شدن به داخل خودرو، پنجره های خودرو را پایین کشیده و صبر کنید تا هوای داخل خودرو عوض شود، بعد ازچند دقیقه می توانید سیستم تهویه مطبوع خودرو را روشن نمایید.
آایا می دانید دلیل انجام این کار چیست؟
بر اساس تحقیقات صورت گرفته ، داشبورد ، صندلی وسیستم تهویه هوای خودرو از خود گازبنزن ساطع می کنند که یک گازبسیار سمی و سرطانزاست( حتما" بارها بویی شبیه پلاستیک گرم شده را در خودرویتان احساس کرده اید ،این همان بوی گاز سرطانزای بنزن است.) علاوه بر سرطانزایی ، گاز بنزن به استخوان ها اسیب رسانده ( مسمومیت استخوان ها) ونیز باعث ابتلا به انومیا (نوعی از سرطان خون مربوط به گلوبولهای قرمز خون) و کاهش سطح گلوبولهای سفید بدن می گردد.همچنین تماس طولانی مدت با این گاز سمی باعث ابتلا به لوکمیا (نوع دیگری از سرطان خون مربوط به گلوبولهای سفید خون) ودر مواردی همزمان با افزایش ریسک ابتلا به سرطان باعث سقط جنین در خانمها نیز می گردد.
جالب است بدانید:
میزان سطح قابل قبول بنزن در هوای ازاد حدود 50 میلی گرم در هر فوت مربع می باشد،در حالیکه میزان بنزن موجود در داخل یک خودروی پارک شده با پنجره های بسته بین 200تا 400 میلی گرم می باشد.حال اگر این خودرو در فضای باز و زیر نور خورشید در دمای بالای 60 درجه فارنهایت پارک شده باشد سطح بنزن موجود در فضای داخل ان بین 2000 تا 4000 میلی گرم بالا می رود که 40 برابر بیشتر از سطح قابل قبول ان می باشد.
افرادیکه سوار خودرویی با پنجره های بسته می شوند بطور اجتناب ناپذیری در معرض تنفس پی در پی و بیش از اندازه این گاز مهلک و سمی قرار می گیرند.
علاوه بر موارد ذکر شده بالا بنزن گازیست که :
کلیه ها و کبد را تحت تاثیر قرار داده و از همه خطرناکتر اینکه بدن انسان به سختی می تواند این ماده سمی و خطرناک را دفع نماید.
((پس دوستان عزیز قبل از سوار شدن داخل خودرو، پنجره ها و درب خودرویتان را باز نمایید و بگذارید هوای سمی و زهرالود انباشته شده داخل اطاق خودرو خارج گردد، به عبارت دیگر این ماده سمی را از فضای خودروی خود بیرون برانید.))
عوامل مکانیکی محیط کار:
موارد زیر میتواند در کاهش این عوامل کمکدهنده باشد:
1. بررسی محیط کار : قبل از عمل کردن دستگاهها و ماشین آلات اپراتور باید خطراتی مثل عدم اتصال به خاک ,خرده ریزها و ضایعات , خطوط برق,محلهای محافظت نشده یا شرایط خطر زا که توسط دیگر افراد ایجاد شده است را بررسی کند.ماشین آلات نباید به هر صورتی بکار برده شوند بلکه با توجه به دستور العمل سازنده آن باید از آنها استفاده شود.
2. بازرسی: تمام تجهیزات باید طبق برنامه دوره ای و زمانی توسط اواپراتور بازرسی شود. این بازرسی باید شامل چک کردن وضعیت نگهداری روزانه مطابق با دستور العمل سازنده ماشین و بازرسی چشمی ماشین برای خرابی دستگاه و یا تجهیزاتی که به نظر میآید به درستی کار نمی کنند و باید قبل از عمل دستگاه تعمیر شوند , باشند.
3. هیچ گاه تجهیزات را برای مقاصدی که برای آن ساخته نشده ، بکار نبرید.
4. هر شرایط غیرامن را گزارش دهید.
5. هرگز برحسب شانس کار نکنید: در مکانهای نامتعادل که باعث عدم تعادل و ثبات می شود کار نکنید. اگر کارگران باید از سکوها بالا و پایین بروند باید امکانات این کار فراهم شود.
6.آموزش:کارگران باید با یک مدل کاربردی قبل از براه اندازی تجهیزات آموزش داده
شوند. این راهنمایی باید شامل یک مرور کلی از دستور العمل به کار اندازی دستگاه توسط سازنده , موقعیت مکانی تمام دستگاههای ضروری و اورژانس , چکهای نگهداری روزانه, محدودیت ماشینها و ایراداتی که در کار با ماشینها ممکن است با آنها مواجه شویم, باشد.یک کارگر نباید بروی مکان بلند متحرکی کار کند مخصوصا در حالتی که تواناییهای وی بر اثر بیماری , داروها و یا استفاده از الکل تحلیل رفته است.
7. استفاده از سکوهای بلند برای کار در نزدیکی سیکلهای تولیدی جریان الکتریسیته تعبیه نشده اند.
8. عملکرد هر قسمت باعث بوجود آوردن یک سری از خطرات و صدمات می شود که بعضی قابل پیشگیری بوسیله وسائل مکانیکی نیستندبلکه می توان بوسیله هوش و ذکاوت و مراقبت و داشتن حس همکاری آنرا پیشگیری نمود.بنابراین اساسا داشتن اپراتور های لایق و ذیصلاح لازم است که از نظر فیزیکی و روحی مناسب باشند و برای کار با دستگاهها آموزش دیده باشند.
9. باید همواره خطرات ناشی از طنابها , سیمهای برق , شلنگهاو ... را مد نظر داشت تا وقتی که سکوها بلند می شوند و یا تجهیزات حرکت می کنند به آنها گیر نکنند.
10. دستگاهها و ماشین آلات را به هر روشی تغییر و اصلاح نکنید.
11. در مورد وسایل بالا رونده , در حالتی که سیمهای برق و خطوط نیرو در بالای آنها هستند , نباید بالا بروند مگر اینکه ایزوله شده باشند.
12. این وظیفه اپراتور است که اجازه ندهد بار دستگاهها از آنجه که سازنده آن معیین کرده و از لحاظ ایمنی مورد قبول است, بیشتر نشود و حرکات اضافه دستگاهها جلوگیری کند.
13. ماشین آلات متحرک نباید حرکت داده شوند مگر تا وقتی که اپراتور مشخص کند که در مسیر حرکت دیگر پرسنل حضور ندارند و یا کلا خطری متوجه کسی نیست.
14. تحت هیچ شرایطی ماشین آلات نباید خارج از آنچه سازنده دستگاه مشخص کرده است و مورد قبول سازنده است تغییر پیدا کند.بعلاوه هنگامی که یکی از دستگاههای ایمنی فعال نیست نباید از ماشین ها استفاده شود.
15. وقتی که متوجه اشکال و یا صدای نا مانوسی در دستگاه شدید دستگاه را قفل و خاموش کنید تا از شروع بکار مجدد و یا حرکت دستگاه توسط هر شخص ناوارد جلوگیری بعمل آید.
توصیه های دیگر:
ü دستور العمل کاری که برای ماشین آلات توسط سازنده تهیه شده است را همیشه به دقت بخوانید . هرگز از آنچه که تولید کننده مشخص کرده است تجاوز نکنید. تمام تجهیزات باید نصب شوند و به طریقی که تولید کننده پیشنهاد می کند بکار گرفته شوند.
ü بازرسی و چکهای چشمی روزانه که سازنده دستگاه معین کرده است را برای
وسایل نقلیه و محیط کاری بکار ببرید تا مطمئن شوید که هر دو از دیگر افراد
وسایل اضافی مبرا باشند.
ü نرده های حفاظتی:ماشینهای بالا رونده را بدون داشتن نرده های حفاظتی مورد استفاده قرار ندهید. بروی نرده های حفاظتی ناستید و از آنها برای حمل مواد استفاده نکنید مگر اینکه برای این منظور طراحی شده باشند و اجازه ندهید بر روی سکوهای بالا رونده بیش از حد مجاز بار و مواد قرار دهند.
ü همراه از کمر بند ایمن و تسمه ای حفاظتی استفاده کنید
ü به سکوهای ریلی در حین کار تکیه نکنید.
ü هرگز روی سکوهای مرتفع از نرده بان و دیگر وسایل مشابه برای دستیابی به ارتفاع بیشتر استفاده نکنید.
ü تمام پرسنل در محیط کار باید توجیه شده باشند . از رفت و آمد های غیر ضروری بپرهیزید.
ü پایه ها و دکلها باید بر طبق پیشنهاد تولید کننده بکار گرفته شود.
ارائه راهکارهای ایمنی جهت کاهش سوانح و افزایش بهره وری در محیط کار
چکیده :
بهداشت و ایمنی کارکنان یکی از مسائل بسیار مهمی است که کارفرمایان باید مد نظر داشته باشند . سوانح هر ساله در محیط کار موجب از بین رفتن و معلولیت تعداد زیادی از کارکنان و ایجاد مبالغ هنگفتی زیان و خسارت می شود . اینگونه سوانح نه تنها باعث می شود که کارکنان گاهی برای همیشه سلامت خود را از دست دهند بلکه خانواده و جامعه را با مشکلات اجتماعی و اقتصادی نیز مواجه می سازد .
در این مقاله به طور مختصر به علل ایجاد حوادث ، اندازه گیری و محاسبه ضریب ضایعات و روش های پیش گیری از حوادث و پایین آوردن نرخ حوادث پرداخته ایم تا با کاهش حوادث و ارتقاء سطح بهداشت و ایمنی و ایجاد محیط کاری سالم و ایمن قادر به بهینه سازی نیروی انسانی و افزایش کارایی کارکنان و رضایت خاطر آنها شویم و سازمان را برای رسیدن به اهداف یاری دهیم .
مقدمه
هودهای شیمی
هود شیمی نخستین سد محافظ برای کارکنان و محیط آزمایشگاه در هنگام کار با مواد خطرناک شیمیایی است. به عنوان یک قاعده کلی، هنگام کار کردن با موادی که به طور محسوس فرار هستند، یا جزء مواد فوق العاده خطرناکی هستند که اصلی ترین روش ورود آنها به بدن از طریق تنفس است، باید از هود شیمی استفاده کرد.
تمام هودهای شیمی باید بطور سالانه بازبینی شده و تأییدیه صحت کارکرد داشته باشند.
رعایت اصول بیان شده ذیل هنگام استفاده از هود ضروری است : (برگه اطلاعات باید روی هود نصب باشد)
• فقط موادی در فضای کار، زیر هود قرار گیرد که برای انجام آزمایش به آن نیاز است زیرا بهم ریختگی و شلوغ بودن سبب اختلال جریان هوا و افزایش خطر برای کارکنان آزمایشگاه خواهد شد.
• هنگام کارکردن، شیشه محافظ جلویی در پائین ترین حالت قرار داشته باشد.
• ظروف حاوی مواد شیمیایی حداقل 15 تا 20 سانتیمتر از دریچه ورودی فاصله داشته باشند.
• قبل از شروع بکار، کنترل شود که فن تهویه هوا سالم باشد. (جریان هوا برقرار باشد)
قبل و بعد از کارکردن با پرکلریک اسید ‹‹ HClO4 ›› در زیر هود، باید فضای داخل هود شسته و خشک شده باشد. زیرا در هودی که با پرکلریک اسید کار شده باشد امکان تجمع نمکهای پرکلرات به صورت پودر بسیار ریز در اگزوز خروجی وجود دارد و نمکهای پرکلرات ممکن است منفجر شوند.
یکی دیگر از روشهای کاهش خطرات ناشی از مواد شیمیایی موجود در هوا، استفاده از سیستمهای تهویه هوا است، که با توجه به محیط های کاری مختلف می تواند انواع گوناگونی داشته باشد. نکته مهم در مورد این سیستمها بازبینی دوره ای و تأییدیه صحت کارکرد آنها توسط مسئولین فنی ذیربط می باشد.
براساس استاندارد OSHA C ]، 151 ،1910[ ، لازم است دوش ها و چشم شوی های اضطراری در مکانهایی که امکان پاشیدن مواد خورنده (Corrosive) به بدن یا چشم وجود دارد نصب شود.
- موقعیت نصب دوش و چشم شوی نسبت به محلی که با مواد خطرناک شیمیایی کار می شود نباید بیشتر از 22 متر یا 10 ثانیه زمان برای رسیدن به آن باشد.
- مکان نصب دوش و چشم شوی اظطراری باید کاملاً مشخص و در معرض دید قرار داشته باشد.
- چشم شوی باید هفته ای یکبار بازبینی شود و با بازکردن جریان آب آن ذرات احتمالی تخلیه و شستشو شود.
- به منظور جلوگیری از ورود ذرات معلق به خروجی های چشم شوی، نباید درب پوش نازلها برداشته شود.
تجهیزات ایمنی فردی (PPE) Personal Protective Equipment
تجهیزات ایمنی فردی که سدّ اولیه محافظت محسوب می شوند، به وسایلی اطلاق می شود که شخص را در مقابل استنشاق مواد خطرناک یا هر گونه تماس بدن با آنها محافظت می کند.
روپوش آزمایشگاه :
هنگام کارکردن با حجم زیادی از اسیدهای قوی (یا موارد مشابه) باید از پیش بند پلاستیکی مخصوص و محفاظ کفش استفاده شود.
کفش :
در آزمایشگاه نباید از دمپائی یا کفشی که رو باز است استفاده کرد. پوشیدن کفش های رو بسته، پاها را در مقابل ریختن احتمالی مواد شیمیایی یا سقوط اجسام محافظت می کند.
عینک :
عینک یا محافظ صورت را باید هنگام کار کردن با مواد شیمیایی روی سکوهای آزمایشگاه یا هود شیمی استفاده کرد. استفاده از عینک یا محافظ، چشمها و صورت را در مقابل خطر احتمالی پاشیدن مواد شیمیایی ناشی از انفجار یا واکنشهای شدید محافظت خواهد کرد.
ب- انواع دستکشها
انتخاب دستکش مناسب با توجه به نوع ماده شیمیایی بسیار مهم است. زیرا هر دستکشی برای کارکردن با تمام مواد شیمیایی یا موقعیت ها مناسب نیست.
نکات مهم هنگام استفاده از دستکش ها
• به راهنما یا پیشنهاد کارخانه سازنده ماده شیمیایی جهت انتخاب دستکش مناسب مراجعه کنید.
• در صورت پاره شدن دستکش حین کار، بلافاصله آن را تعویض کنید.
• هنگام تعویض دستکش ها و بعد از اتمام کار دستها را باید شستشو داد.
زمانی که استفاده از هود شیمی امکان پذیر نیست باید از ماسک محافظ استفاده کرد.
انتخاب صحیح نوع ماسک باید با توجه به نوع ماده شیمیایی (غبار- بخار) انجام شود.
قبل از شروع به کار کنترل شود که اندازه ماسک مناسب صورت باشد، در این صورت از کارکرد صحیح آن می توان مطمئن بود.
بعضی مواقع بطور سهوی یا پافشاری بر یک ایده و روش کار ناصحیح، ممکن است باعث بروز حادثه در آزمایشگاه شود. عمده ترین حادثه در آزمایشگاه ریختن مواد شیمیایی است.
دستورات ذیل در صورتی که میزان ماده شیمیایی ریخته شد کم باشد باید انجام شود.
• افراد حاضر در آزمایشگاه را بلافاصله مطلع کنید.
• از استنشاق بخارات ماده ریخته شده اجتناب کنید.
• از تجهیزات ایمنی فردی مانند محافظ چشم و صورت، دستکش و لباس استفاده کنید.
• ماده ریخته شده را در یک مکان کوچک محدود کنید.
• از مواد مناسب برای خنثی کردن و جذب اسیدها و بازهای معدنی استفاده کنید.
• باقیمانده بی اثر را جمع آوری کرده و بعد از قرار دادن در ظرف مناسب به همراه پسماندهای شیمیایی معدوم کنید.
• برای سایر مواد شیمیایی، می توان از بسته های مخصوص جمع آوری یا جاذب مناسب یا ماسه خشک استفاده کرد.
• بعد از جمع آوری ماده ریخته شده، سطوح با آب شسته شود.
• کمک به اشخاص مصدوم یا آلوده شده با مواد شیمیایی، برای خارج کردن آنها از محیط آلوده.
• در صورتیکه مواد ریخته شده قابل اشتعال هستند، تمام منابع حرارتی و شعله ها باید خاموش شود.
• برای پیشگیری از سرایت به سایر فضاها، تمامی درب ها بسته شود.
• اطلاع به افراد ذیصلاح برای انجام اقدامات اورژانسی.
تمام آزمایشگاهها باید دستورالعمل مربوط به شیوه صحیح امحاء پسماندهای شیمیایی را رعایت کنند. بنابراین ضروری است تا یک برنامه مدیریتی صحیح جهت پسماندهای شیمیایی به مورد اجرا گذاشته شود.
اصول نگهدری و جابجایی پسماندهای شیمیایی
• درب ظروف نگهداری پسماندهای شیمیایی باید همیشه بسته باشد.
• ظروف حاوی پسماندهای شیمیایی باید حتماً برچسب داشته باشند. بر روی برچسب باید حتماً کلمه پسماند و نام ماده شیمیایی قید گردد. (مثال پسماند- کلروفرم)
• به منظور پیشگیری از شکستن و ریختن پسماندهای شیمیایی، ظروف شیشه ای حاوی این مواد را روی زمین و در جایی که امکان صدمه به آن وجود دارد قرار ندهید. درصورتیکه مجبور به این کار هستید ظروف شیشه ای را در یک ظرف مطمئن دیگر قرار دهید.
• پسماندهای شیمیایی را مدت زمان طولانی در آزمایشگاه نگهداری نکنید. (حداکثر بعد از 30 روز به شیوه صحیح معدوم گردد).
برای شناساییی مواد شیمیایی سنتز شده در آزمایشگاه و جلوگیری از خطرات احتمالی آنها، باید دستورالعملهای ویژه و تجهیزات ایمنی مناسب تدارک دیده شود.
براساس نوع ماده شیمیایی تولید شده ای که قرار است در آزمایشگاه استفاده شود، پیش بینی های ویژه باید بعمل آید.
الف- استفاده از ماده شیمیایی تولید شده ای که خطرات آن کاملاً شناخته شده است.
کارکردن با مواد شیمیایی سنتز شده ای که خطرات آن کاملاً شناخته شده است (مثلاً خاصیت سرطان زایی یا سمیت دارند) هنگام باید انجام شود که :
- اولاً کارکنان و دانشجویان آموزش مناسب و لازم را در زمینه استفاده از این مواد دیده باشند.
- ثانیاً تجهیزات ایمنی فردی (PPE) در آزمایشگاه مهیا باشد و همچنین در صورت امکان از شیوه های مهندسی مهار خطر استفاده گردد.
شیوه های مهندسی مهار خطر، سبب کاهش یا حذف خطرات شیمیایی یا فیزیکی در محیط کار می شود که به یکی از روشهای ذیل ممکن است انجام شود.
1- حذف فنون، روش کارها یا مواد خطرناک (Elimination) 2- جایگزینی فنون، روشها و مواد کم خطر یا بی خطر با موارد خطرساز ( Substitution) 3- جداسازی کارکنان از خطرات ( Segregation) 4- محصور کردن خطرات ( Enclosure) 5- تهویه محیط کار و منشاء آلودگی ها ( Ventilation) 6- تعمیر یا تعویض تجهیزات و ماشین آلات معیوب ( Repair or Replacement) |
ب- استفاده از ماده شیمیایی تولید شده ای که خطرات آن شناخته شده نیست.
مواد شیمیایی ای که سنتز شده اند و خطرات آنها ناشناخته است باید به عنوان مواد خطرناک ویژه(PHS) در نظر گرفته شده و با روش آن مواد با آنها کارکرد (مانند مواد، موتاژن، کارسینوژن، تراتوژن، سموم و ...).
مسئول آزمایشگاه موظف است خطرات بالقوه ماده شیمیایی تازه سنتز شده را به شیوه مناسب تعیین کند تا براساس آن تجهیزات ایمنی فردی و روش مهندسی مهار خطر مناسب استفاده شود.
http://www.itcilo.it/actrav/actrav-english/telearn/osh/ip/risky.htm
http://www.itcilo.it/actrav/actrav-english/telearn/osh/kemi/ctmmain.htm
http://www.itcilo.it/actrav/actrav-english/telearn/osh/kemi/scan/sandhm.htm
ایمنی انبار
ایمنی انبار
1. مقدمه
2. احداث انبارها
3. کف انبار
4. سقف انبار
5. طبقه بندی کالا در انبار
6. اصول اساسی در چیدمان کالا
7. وسایل و تجهیزات مورد استفاده در نگهداری کالا در انبارها
8. پالت
1-8. انواع پالت ها
2-8. انواع پالت چوبی
3-8. پالت فلزی
4-8. پالتهای پلاستیکی
5-8. باکس پالت
9. قفسه ها
10. خرک
11. انبارداری کیسه ها
12. انبار کردن بشکه ها و ظروف محتوی مایعات خطرناک
13. ویزگی های انبارهای مواد شیمیایی و سموم
14. تقسیم و طبقه بندی مواد شیمیایی
15. نگهداری و انبار انواع مواد مواد شیمیایی
16. علائم مشخصه برای وسایل و ظروف
17. نکات ایمنی در نگهداری مواد شیمیایی
18. حمل و نقل مواد شیمیایی
19. نکات ایمنی در حمل و نقل مواد شیمیایی
20. ایمنی حمل و نقل دستی و مکانیکی بار
1. مقدمه
جمع آوری و دفع بهداشتی زباله
مقدمه :
انسان و بسیاری از موجودات به شیوه های مختلف زباله تولید می کنند که تولید زباله بطور چشمگیری رو به افزایش است این افزایش و تولید موجب بحرانهایی در زمینه محیط زیست گردیده است که حیات موجودات کره زمین را بامشکلات جدی روبرو ساخته است . تولید آلاینده های مختلف زباله که هرروز برتعداد وتنوع آنها افزوده میشود سبب شده که ضمن خسارت به منابع اصلی ( آب ، خاک ، هوا ) با مقادیر زیاد مواد زاید به اشکال جامد ، نیمه جامد ، مایع و گاز مواجه شده ایم و این بدان معناست که بشر به دست خود عرصه زندگی را برخود و سایر موجودات تنگ نموده است
استفاده از چهل و هشت هزار ماده شیمیایی در زندگانی روزمره که تاکنون تنها خاصیت سرطان زایی پانصد نوع آن به اثبات رسیده نوعی تهدید جدی برای محیط زیست وسلامت انسان به شماره میرود.
براساس مطالعه WHO عدم توجه به جمع آوری ودفع مواد زائد میتواند 32 مشکل زیست محیطی بوجود آورد . افراد جامعه باید بدین باور برسند که علاوه بر رعایت موازین بهداشت فردی ملزم به حفظ بهداشت محیط پیرامون خود نیز هستند زیرا درصورت عدم رعایت این موضوع سلامت آنها و سلامت سایر افراد جامعه در مخاطره خواهدافتاد یکی از موارد مهم در زمینه حفظ و ارتقای سلامت افراد و جامعه دفع زباله ومواد زاید صحیح است که متأسفانه درخیلی از مناطق شهری و روستایی بدلیل روشهای نامطلوب جمع آوری زباله، محیط زندگی وسلامت افراد در معرض آلودگی وخطر قرار دارد.
تعریف زباله : بطور معمول به کلیه مواد زاید جامد (فسادپذیر و فسادناپذیر) گفته میشود که درمنازل ، مراکز تهیه وتوزیع وفروش مواد غذایی ، مؤسسات صنعتی وتجاری وکشاورزی و بیمارستانها ومراکز درمانی تولید میشود.
خطرات بهداشتی زباله :
عدم کنترل زباله های شهری وروستایی بعلت مواد آلوده کننده وفساد پذیر و نیز رطوبت وحرارت مناسب پناهگاهی مناسب برای انواع حشرات و جوندگان موذی میباشد. همواره توده های زباله از عوامل اصلی ومولد بسیاری از بیماریهای مشترک بین انسان و حیوانات و سایر بیماریهای واگیر دار وغیرواگیردار بوده است .
پراکندگی مواد زاید خانگی وصنعتی وتجاری وانتشار زباله های بیمارستانی ازیک سو و تداوم گرما و طولانی شدن زمان برداشت زباله از معابر و اماکن عمومی از سوی دیگر از جمله عوامل مساعد کننده برای تکثیر ورشد سریع بسیاری از باکتریها و انگلها و موجودات و جوندگان موذی میباشد.
مگس با انتقال فیزیکی بسیاری از باکتریها و انگلها نظیر تراخم – اسهالهای مهلک و عفونی و بیماریهای قارچی ومسمومیت غذایی و ... باعث بیمارشدن انسان میگردند.
باکنترل و دفع صحیح بهداشتی زباله حدود 90 درصد از مگسها ، حدود 65 درصد از موشها را میتوان تحت کنترل درآورد.
ترکیبات زباله :
برای عملیات جمع آوری ، نگهداری ، حمل ونقل ، دفع بهداشتی و بازیافت از تجزیه و تحلیل مواد تشکیل دهنده زباله استفاده میشود.
از لحاظ ترکیبات فیزیکی زباله ، زباله تشکیل شده از 1- پس مانده مواد غذایی 2- کاغذ و مقوا 3- پلاستیک و لاستیک 4- پارچه 5- چرم 6- مواد زاید باغ 7- چوب 8- شیشه 9- قوطی های فلزی 10- اشیای بی ارزش ساختمانی ( آجر وسنگ و گچ و... ) 11- خاک و خاشاک 12- استخوان
ترکیبات شیمیایی زباله: ترکیبات فرمولی موادتشکیل دهنده زباله رابرسی میکند همانندمیزان کربن – هیدروژن – اکسیژن-ازت-سولفور-PH ورطوبت
اصول جمع آوری وحمل زباله :
تقریبا 80 درصد از هزینه های مربوط به زباله ها هزینه جمع آوری زباله میباشد از این لحاظ هزینه های سنگینی بر شهرداریها وسازمانها ی وابسته به جمع آوری و دفع زباله ها میگردد.
میزان سرانه زباله درمناطق شهری ایران 658 گرم در روز و درمناطق روستایی بین 220 تا 340 گرم در روز برای هر نفر میباشد و بطور متوسط 240 کیلوگرم درسال برای هرنفر درنظر گرفته میشود.
مواد زباله ای باید پس از تولید دریک محل مناسب با توجه به شرایط بهداشتی و رعایت نکات بهداشتی مراحل عملیاتی در سریعترین زمان ممکن جمع آوری حمل ونقل دفع گردد که بهترین روش ، جمع آوری مستقیم از درب منازل و انتقال به محل دفع میباشند ( دفن یا روشهای دیگر)
درمراحل نگهداری وجمع آوری نقش آموزش وهمکاری متقابل بین تولید کنندگان زباله و پرسنل خدمات شهری در افزایش راندمان عملیات بسیار مؤثر است .
تولید کنندگان زباله باید آگاهی کافی ازاینکه زباله ها را در ظروف مناسب از لحاظ جنس و ظرفیت ( حجم) وزمان تحویل به کارگران خدمات شهرداری داشته باشند.
درهنگام نگهداری زباله ها درمنازل ومحل تولید از ظروف پلاستیکی درب دار یا فلزی ضد زنگ با مقطح دایره ای ونیز استفاده از کیسه پلاستیکی زباله برای حفظ نظافت محیط زیست استفاده شود. بهترین روش جمع آوری زباله ها بطور روزانه است که در کنترل وجلوگیری از رشد و پرورش مگس مؤثر میباشد و بهترین زمان جمع آوری درساعاتی از شبانه روز که شهر خلوت بوده و ترافیکی وجود ندارد صورت گیرد .
انواع روشهای انتقال زباله :
1- استفاده از کامیون زباله کش اتوماتیک
2- استفاده از کامیونهای معمولی بزرگ زباله کش
3- استفاده از وانت
4- استفاده از کانتینرها
5- استفاده از گاری
6- استفاده از قطار و کشتی
تقسیم بندی زباله ها براساس مبداء تولید :
1- زباله های خانگی ( تجاری )
2- زباله های بیمارستانی
3- زباله های رادیواکتیو
4- زباله های شیمیایی
5- زباله های بیولوژیکی
6- مواد زاید قابل اشتعال
انواع روشهای دفع زباله :
1- دفن بهداشتی زباله ها
2- سوزاندن زباله ها
3- کمپوست کردن ( تهیه کود از زباله )
4- تلنبار کردن
5- دفع در رودخانه ، دریا
6- غیره
دفن بهداشتی زباله ها :
روش خاصی است که براساس آن زباله ها را طوری در درون خاک مدفون میکنند که لایه بندی و پوشش دادن به آنها هیچ زیانی به محیط زیست ، موجودات دیگر و انسان نرساند. در روشهای دفن بهداشتی مشکلات زیست محیطی از قبیل بو ، دود و آلودگی خاک و آبهای سطحی وزیر زمینی وجود ندارد برای اجرای دفن بهداشتی مراحل زیر صورت میگیرد : براساس قوانین و دستورالعملهای حفاظت محیط زیست
1- انتخاب محل دفن
2- آماده سازی محل دفن
3- جلوگیری از کنترل آلودگی آبهای زیرزمینی و سطحی در منطقه دفن
مزایای روش دفن بهداشتی :
1- اقتصادی ترین روش میباشد البته درصورتی که زمین به مقدار کافی ومناسب باشد.
2- سرمایه گذاری اولیه آن درمقایسه باسایر مواد دفع بهداشتی زباله کمتر است .
3- برای دفع نهایی زباله نیاز به مراحل ومکمل بعدی ندارد .
4- نیاز به جداسازی مواد ندارد .
5- از زمین دفن برای ایجاد فضای سبز ، پارک ، ... پس از انجام تخلیه و پرشدن ظرفیت محل میتوان استفاده کرد.
معایب روش دفن بهداشتی :
1- برای جوامع پرتراکم زمین مورد نظر درفاصله مناسب در دسترس نیست .
2- گاهی اوقات در اثر بی توجهی مسئولین مربوطه زباله ها بصورت تلنبار تبدیل میشود.
3- بدلیل ایجاد نشت از محل دفن ساختمان سازی مقدورنمیباشد ( به صرفه نیست ) .
4- دراثر تولید گاز متان ونشت شیرابه وتولید گاز Co2 ایجاد خطر انفجار و بالارفتن سختی آبهای زیر زمینی وآلوده شدن آنها میگردد.
سوزاندن زباله :
سوزاندن وتبدیل مواد زاید جامد ( زباله ) به خاکستر و گاز باعث کاهش حجم زیاد زباله گردیده بطوری که اگر بصورت اساسی و با زباله سوزهای مدرن کار سوزاندن زباله صورت گیرد میتواند 80 تا90 درصد از حجم زباله را کاهش دهد.
این روش یک روش اساسی دردفع زباله های بیمارستانی وبرخی مواد زاید خطرناک مطرح میباشد.
هنگامی میتوان نتیجه خوبی از سوزاندن زباله ها گرفت که درهنگام سوختن زباله 1- کار با احتراق کامل صورت گیرد. 2- هیچ گونه آلودگی در محیط اعم از اتمسفر خاک آب و ... بوجود نیاورد 3- از دستگاههای مخصوص زباله سوز استفاده کنیم .
دستگاه زباله سوز ویژه مراکز درمانی وبیمارستانی :
برطبق قوانین جاری کشور سوزاندن زباله ها با دستگاه زباله سوز برای هر بیمارستان از وظایف ضروری میباشد که مدیریت بیمارستان ملزم به انجام آن است دفع سریع زباله های بیمارستانی و مراکز درمانی بعلت جرمهای میکربی و عوامل بیماریزایی ومواد زاید آزمایشگاهی ، پاتولوژیکی ، زواید شیمیایی و دارویی و فضولات سمی دارای اهمیت بهداشتی خاص است .
برای حذف پس مانده ناشی از سوختن مواد زاید باید در محل مناسبی دفن بهداشتی صورت گیرد برای جلوگیری از خروج گازهای سمی وخطرناک ذرات گرد و غبار با استفاده از تجهیزات ویژه تصفیه گازهای متصاعد شده را انجام میدهند.
محاسن :
1- محو سریع زباله دراماکن تولید آن
2- نیاز به زمین کمتری در ارتباط با روش دفن بهداشتی دارد.
3- مواد خاکستر بجا مانده از نظر بیولوژیکی مخاطره انگیز نبوده و قابل دفن هستند .
4- وضعیت آب و هوا و تغییرات جوی اثر مهمی در فرآیند ندارد .
معایب :
1- سرمایه گذاری اولیه بالا
2- موضوع آلودگی هوا درصورت رعایت نکردن اصول زباله سوزی
3- از خود خاکستر ومواد پس مانده بجای میگذارد که نیاز به دفن دارد.
4- احتیاج به پرسنل کارآزموده و مجرب دارد .
5- هزینه نگهداری وتعمیرات دستگاهها بالاست
6- برای دفع نهایی مواد زاید خطرناک ازجمله مواد رادیواکتیو ومواد قابل انفجار روش مناسبی نیست .
بسمه تعالی
ارتعاش در محیط کار
تنظیم:
بهداشت حرفه ای تهران
مقدمه
به طور کلی تمام وسایل ماشینی که در صنعت ، کشاورزی و حمل و نقل بکار میروند انسان را در معرض ارتعاش قرار می دهند، ارتعاشات ایجاد شده میتوانند مختل آسایش و راحتی و موجب تقلیل کار موثر شوند و روی سلامتی و ایمنی افراد اثر بگذارند. و همچنین از عوامل مشترکی که در صنعت تولید سروصدا میکنند همین ماشینهای مرتعش میباشند.
ارتعاش یک حرکت نوسانی حول نقطه تعادل است. نظریه ارتعاش حرکت نوسانی اجسام، نیروهای مربوط و اثرات ناشی از انتقال آن را به بدن انسان بررسی می کند. کلیه اجسامی که دارای جرم و خاصیت کشانی می باشند، قادر به ارتعاش هستند. بنابراین بیشتر ماشین آلات و ابزارهای گوناگون به نسبت های متفاوتی تحت تاثیر ارتعاش قرار می گیرند.
ارتعاش ممکن است دوره ای یا غیر دوره ای باشد. ارتعاش دوره ای خود ممکن است ساده یا مختلط باشد. ارتعاش دوره ای ساده، هنگامی بوجود می آید که جسم نوسان کننده حرکات منظم و پی در پی نوسانی حول نقطه تعادل انجام دهد و معادله حرکت آن یک معادله ساده سینوسی است. ارتعاش مختلط دوره ای شکل سینوسی ساده نداشته ولی بطور منظم تکرار می شود.
ارتعاش های دوره ای ساده و مختلط، ارتعاش هم آهنگ را تشکیل می دهند. ارتعاش های غیر دوره ای، نوساناتی است که آهنگ مشخصی ندارد. بسیاری از ارتعاشهای مکانیکی مهم در ردیف بسامد 2000-1 هرتز قرار می گیرند. ارتعاشات تولید شده در صنایع بیشتر به صورت غیر دورهای هستند.
با توجه به اینکه ارتعاش نیز جزء عوامل زیانآور و بیماری زای محیط کار محسوب میشود، لذا پایش های محیطی و زیستی در مورد ارتعاش از سوی مواد قانونی 85، 92 و 95 قانون کار و مواد 88 و 90 قانون تأمین اجتماعی حمایت میشود.
مروری بر پژوهشهای انجام شده
در طول 30 سال گذشته تحقیقات متعددی در مورد تأثیرات تماس با ارتعاش انجام شده است و معلوم شده که بیماریهای مهرهای کمری با از بین رفتن دیسکشان، از اثرات پاتولوژیکی متداول ارتعاش است.
در اوایل سال 1980 میلادی کارشناسان سازمان بینالمللی کار ارتباط بین بیماری مهرههای کمری منتج شده از ارتعاش با فرکانس پائین را برای اپراتورهایی که با ماشینها و تراکتورها کار میکردند، شناسایی کردند.
طبق ارقام اعلام شده در امریکا بیش از 7 میلیون نفر کارگر در معرض ارتعاش تمام بدن و یک میلیون نفر در معرض ارتعاش دست و بازو قرار دارند. در کشور ما نیز تعداد بسیار زیادی از کارگران در معادن و صنایع مختلف با این معضل مواجه هستند.
برامر در سال 1986 پیدایش عارضه Vibrotactile و درک لمس سهبعدی یا فضایی را در کارگرانی که با ابزارهای ارتعاش کننده دستی کار میکردند بررسی نمود و به این نتیجه رسید که علایم و نشانههای نورولوژیکی کارگرانی که تماس مزمن با ارتعاش دست ـ بازو را داشتهاند، فیبرهای عصبی محیطی و گیرندههای مکانیکی، هر دو را تحت تأثیر قرار میدهد.
گزارشهایی از تغییرات تخریب کننده در استخوانهای انگشتان و مچ کارگران استفاده کننده از ابزارهای ارتعاش کننده در دست است. براین اساس کوملین در سال 1973 دریافت که 7 نفر از 35 نفر چوببرهای مورد مطالعهاش وجود کیستها و واکیولس را در استخوانهای متاکارپال و یا فالانژها و یا در هر دو به صورت رادیولوژیکی نشان دادهاند.
خطرات ناشی از ارتعاش
عوارض ناشی از ارتعاش از دو جنبه مورد بررسی قرار می گیرند. یکی جنبه تاثیرگذاری کوتاه مدت ارتعاش که آن را جنبه ایمنی نام می نهند و دیگری جنبه بلند مدت که تحت عنوان جنبه بهداشتی از آن نام می برند.
الف) جنبه ایمنی: ارتعاشات به خصوص در طیف فرکانسی 1 تا 30 هرتز باعث ایجاد نوسانات جزیی بین فرد با نقطه دید یا محل تماس فیزیکی وی با کار می گردد. به هم خوردگی آنی تعادل بدن، افزایش نوسان بدن و لرزش دست از جمله عوارض دیگری است که به دنبال مواجهه با ارتعاش تمام بدن یا ارتعاش عضلات یا تاندونهای آنها باعث افزایش انقباض یا گرفتگی در آنها می گردد که در نهایت می تواند سبب تداخل در وضعیت اعضاء کاری گردد. احساس ضعف و دیگر تغییرات در بازو و ساق پا نیز ایجاد می شود.
از جمله اثرات زیانبار دیگر ارتعاشات آن است که در گستره 25-10 هرتز سبب کاهش تیزبینی می شوند و می توانند سطح عملکرد حرکتی و کنترلی وظایف دیداری کار را کاهش دهند. ضمن اینکه بر عملکرد حرکت و کنترل ماهیچه ای اثری نامطلوب دارند و باعث میشوند هنگام کار، خطاهای کاری افزایش یابد. با توجه به مطالب فوق می توان به اهمیت ارتعاش در کاهش تسلط فرد بر ابزار کار و نحوه انجام کار پی برد. به دنبال کاهش تسلط کارگر و پایین آمدن سطح عملکرد انسانی، زمینه وقوع حوادث پدیدار می گردد. بنابراین باید روی جنبه ایمنی ارتعاش بررسی و تامل صورت گیرد.
ب) جنبه بهداشتی: انتقال انرژی مکانیکی از یک منبع مرتعش میتواند باعث اختلال در راحتی یا آسایش، اختلال در اعمال فیزیولوژیک بدن و نیز ضایعات اسکلتی و ناراحتیهای دستگاه گوارش شود.
یکی از انواع بیماریهای ناشی از ارتعاش بیماری حرکت میباشد که در دریا به بیماری دریا گرفتگی معروف است. بیماریهای ناشی از تکان، در اثر تکانهای آهنگین یا نامنظم در جهتهای گوناگون ایجاد میشود. جذب انرژی ارتعاش با بسامد 30 تا 300 هرتز توسط نسوج دست به پدیدة سپید انگشت منجر میشود. سپید انگشت شایعترین عارضه ناشی از ارتعاش میباشد و بیشتر در انگشتان دستها دیده میشود و علت آن کمخونی موضعی انگشتان دست در اثر ارتعاش و فشار وارده از گرفتن ابزار میباشد.
تماس با ارتعاش سبب بروز واکنشهای فیزیولوژیک میشود. مهمترین واکنش فیزیولوژیک در برابر ارتعاش با شدت متوسط، افزایش ضربان قلب است (10 تا 15 ضربه در ده دقیقه، بیشتر از وضعیت استراحت). برخی مطالعات افزایش میزان تنفس و مصرف اکسیژن را نیز گزارش کردهاند. بروز این تغییرات فیزیولوژیک ممکن است با افزایش فعالیت ماهیچهای ناشی از انتقال انرژی ارتعاشی، رابطه داشته باشد.
اهداف اندازه گیری ارتعاش
الف) عیب یابی و بازرسی فنی ماشینآلات.
ب) کنترل ارتعاش.
برای ارزیابی و بررسی ارتعاش در ماشینآلات، اساس بر اندازهگیری سرعت گذارده میشود. برای اندازهگیری سرعت ماشینآلات از Vibrometer استفاده میشود. این دستگاه قادر است شتاب و سرعت، تراز شتاب و تراز سرعت را اندازه گیری نماید. در واقع سرعت سنج این دستگاه مبدلی است که سرعت حرکت ارتعاش را اندازه گیری میکند و از یک سیم پیچ تشکیل شده است که در محور مغناطیسی یک آهنربا قرار دارد.
هنگامی که سیم پیچ در نتیجه ارتعاش دریافت شده به حرکت در میآید، سبب القاء ولتاژی مناسب با سرعت دریافتی میشود. از معایب این دستگاه نسبت به شتاب سنجها این است که میدان های مغناطیسی موجود در محیط کاربر صحت اندازه گیری آن تأثیر میگذارند. معادله سینوسی سرعت ارتعاش به صورت زیر است که نسبت به مساحت به اندازه تقدم فاز دارد.
اندازه گیری و ارزیابی ارتعاش:
برای اندازه گیری و ارزیابی ارتعاش، شناخت کامل نسبت به روش های اندازه گیری خصوصیت محیط کار و چگونگی مواجهه کارگر اهمیت دارد. مهترین نکاتی که باید قبل از اقدام به اندازه گیری و ارزیابی در نظر گرفته شود شامل موارد زیر است:
الف) هدف اندازه گیری: هدف اندازهگیری شامل ارزیابی ارتعاش دستگاهی می باشد.
ب) وسیله اندازه گیری: اندازهگیری ارتعاش دستگاهی توسط ارتعاش سنج B&K مدل 2513 انجام گرفت .
ج) کالیبراسیون: سادهترین روش کالیبراسیون برای ارتعاش سنج B&K صفر کردن دستگاه در مکانی است که هیچ گونه ارتعاش ندارد ، صفر کنیم.
د) گردآوری اطلاعات دقیق از کارگاه: بدلیل وجود پرسهای اتوماتیک و نیم اتوماتیک که منبع تولید ارتعاش در این شرکت میباشند اندازهگیری درکارگاه پرس انجام میگیرد.
اجزای دستگاه ارتعاش سنج
H/A : برای اندازه گیری ارتعاش دست و بازو
Sev : برای اندازه گیری شت ارتعاش ماشین
Lin : برای تجزیه ارتعاش درفرکانس های مختلف
Acc :برای اندازه گیری شتاب ارتعاش
Vel : برای اندازه گیری سرعت ارتعاش
کلید چند زمانه سمت راست مقادیرزیر را نشان می دهد .، RMSmax ، RMS1s Peakleq ،Peak1s
برای چک باتری دکمه باتری را فشار می دهیم اگر نشانگر در محدوده تعریف شده بود باتری شارژ کافی برای اندازه گیری را دارد .
برای اندازه گیری آهنربای سنسور را روی بدنه مرتعش دستگاه قرار می دهیم و بعد از انتخاب شدت ارتعاش و رنج اندازه گیری اعداد را در حالات مختلف می خوانیم .
استاندارد ارتعاش دستگاه
موسسه ISO برای شتاب ارتعاش دستگاه ها با توجه به توان موتور دستگاه، حدود مجازی ارائه نموده است. اگر شتاب ارتعاش دستگاه بیش از این حد مجاز باشد دستگاه از نظر ارتعاش بالانس نبوده و باید اقدامات کنترلی جهت کاهش ارتعاش صورت پذیرد و در واقع هدف از اندازهگیری ارتعاش صنعتی عیبیابی دستگاه است.
جدول2 : حدود مجاز شتاب ارتعاش دستگاه با توجه به توان موتور دستگاهها طبق استاندارد ISO
توان موتور دستگاه برحسب KW |
حد مجاز شتاب ارتعاشی |
کمتر از15 |
8/1 |
75-15 |
8/2 |
با توجه به استاندارد ارائه شده ارتعاش دستگاه های مورد ارزیابی بالاتر از حد استاندارد میباشد و این ارتعاشات باید هم از نظر خطرات سلامتی برای کارگران و هم خطرات ساختمانی کارگاه و نیز فرسودگی بدنه دستگاه ها مورد توجه قرار بگیرد. در بخش کنترل ارتعاش این موضوع مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
اهداف کنترل ارتعاش
1. حفاظت دستگاهها و بناها از تخریب و استهلاک ناشی از ارتعاش.
2. حفاظت افراد در برابر صدمات ناشی از ارتعاش.
3. کنترل صدا ناشی از ارتعاش.
اصول پیشگیری از اثرات ارتعاش
1- کنترل ارتعاش در موقع طراحی و ساخت دستگاهها.
2- کنترل ارتعاش به روش فنی در منبع تولید.
3- نصب میراکننده در محلهای تماس با بدن روی دستگاه.
4- کنترل دستگاه ها از راه دور.
5- اقدامات مدیریتی نظیر کاهش مواجهه، گردشی نمودن شغل و تغییر شغل.
6- استفاده از وسایل حفاظت فردی نظیر کفش، دستکش، زیرپایی ضد ارتعاش.
7- اقدامات پزشکی نظیر ارزیابی سلامت کارگر در معاینات قبل از استخدام، پایش سلامت در معاینات دورهای و تشخیص زودرس عوارض.
کنترل ارتعاش در مرحله طراحی و ساخت
ارتعاش دستگاه های صنعتی به دو دلیل تولید میگردد . اول، ارتعاشی که بدلیل ماهیت کار بوده و جزئی از کارآیی دستگاه است مانند ارتعاش یک دستگاه میکسر (مخلوطکن) که برای عمل مخلوط کردن مواد می بایستی محیط مرتعش باشد. دوم، ارتعاشی که بدلیل اتلاف انرژی مکانیکی ایجاد میگردد. این نوع ارتعاش همانند صدا و گرما راهی برای اتلاف انرژی دستگاههایی است که بازدهی کافی ندارند.
برای هر دو گروه بایستی کارخانجات سازنده با الگوهای فنی تدابیری بیاندیشند که ارتعاش تولیدی آنها کمتر باشد. اگر چه سازندگان خود به این نکته واقفند که این گونه دستگاهها مقبولیت کمتر و عمر کوتاهتری دارند، ولی در بسیاری از موارد در کنترل فنی موفقیت چندانی ندارند. مناسبترین راه این است که شرکتهای سازنده خود اقدام به رفع معایب و کنترل ارتعاش نمایند. از نظر تجارتی، در معرفی دستگاهها عاملی به نام ضدارتعاش بودن وسیله نیز مدنظر قرار میگیرد.
کنترل ارتعاش در منبع
یکی از معمولترین و موثرترین روشهای کنترل ارتعاش میباشد. یکی از بیشترین منابع معمول در ارتعاش مکانیکی در ماشینهای گردنده، عدم توازن میباشد. عدم موازنه ممکن است به علت افزایش تعداد منابع باشد، اما راهحل آن به سادگی با بالانس کردن قسمتهای گردنده انجام میشود که غالباً این امر به سادگی با کاهش دینامیکی در دامنه ارتعاش صورت میگیرد. گاهی میتوان با سفت کردن لبههای تکیهگاه، فرکانسهای طبیعی سیستم را تغییر داده و از ایجاد تشدید ناخواسته جلوگیری کرد.
نصب میراکننده در محلهای تماس با بدن بر روی دستگاه
قرار دادن یک مادة میراکننده بین بدنه خارجی دستگاه و دست کاربر، روش موثر و متداول برای کاهش سطح ارتعاشات ابزاردستی است. در این روش میرایی به دو شکل قرار دادن مادة میراکننده بین بدنه ابزار و دسته آن و پوشش ابزار با لاستیک تأمین میشود.
کنترل دستگاه از راه دور
این روش بیشک موثرترین روش حذف انتقال ارتعاش های حاصل از ابزارها به بدن است. این روش در عین حال گران ترین روش است. برای بسیاری از دستگاه های مرتعش صنعتی و معادن میتوان از این روش برای هدایت دستگاهها استفاده نمود. این روش میتواند با استفاده از سیم برای دستگاههای ثابت و هدایت بوسیله بیسیم برای وسایل متحرک طراحی شود.
کاهش زمان اثرگذاری
در صورتی که روشهای دیگر قابل اجرا نباشند یا موثر عمل ننماید. کاهش زمان مواجهه روزانه تنها راه حل میباشد. این امر از طریق اتخاذ روشهای مدیریتی از جمله چرخش شغلی و در نظر گرفتن زمانهای استراحت عملی میباشد.
استفاده از وسایل حفاظت فردی
استفاده از لوازم حفاظت فردی نظیر کفش و دستکش ضدارتعاش میتواند به همراه سایر روشها اهمیت داشته باشد. برخلاف محدودیتهای استفاده از لوازم حفاظت فردی در مقابل سایر عوامل مخاطرهزا از این روش میتوان در کنترل ارتعاش، بدون مقاومت کارگر یا ایجاد عوارض و حتی بدون محدودیت درا نجام کار استفاده نمود.
ابزارها و وسایل دستی
جهت مونتاژ محصول و نیز جهت ساخت و تعمیر لوازم ، گونههای مختلفی از ابزار در محیطهای صنعتی مورد استفاده قرار میگیرد.پیشرفتهای تکنولوژی در طراحی ابزار به میزان زیادی خصوصیات کار بسیاری از وسایل را بهتر کرده است.برخورد بین انسان و ابزار به طور مستقیم ایمنی و سلامت کارگر را تحت تأثیر قرار میدهد.ضایعات عصب ، عضله و تاندونها میتواند ناشی از طراحی بد ابزار یا استفاده از وسایل غیرمتناسب در اجرای کارهای مکرر باشد.
ابزار دستی باید سه ویژگی مهم را دارا باشد :
1- برای کار مورد نظر مناسب ابشد.
2- برای استفاده کننده و دست وی متناسب باشد.
3- در هنگام استفاده موجب آسیب استفاده کننده نشود.
دو مسئله اساسی که در طراحی ابزار دستی وجود دارد عبارتند از :
1- آسیبهای تجمعی ناش از CTDs
2- آسیبهای ناشی از ارتعاش
اصول طراحی ابزار
1- مچها را صاف و مستقیم نگهدارید:
توانایی گرفتن ابزار با پنج انگشت ، زمانی که مچ نسبت به موقعیت استراحت ، انحراف پیدا کرده یا خم شده به میزان زیادی کاهش مییابد.انحراف بیش از حد مچ، به خصوص زمانی که شیء با پنج انگشت گرفته شده باشد به این تاندونها و اعصاب میانی مچ فشار وارد میسازد.وقتی این عمل به طور مکرر صورت پذیرد تاندون تحت تأثیر قرار گرفته متورم میشوند و فشار این ناحیه را افزایش میدهند.نتیجه آنچه که رخ میدهد به سندرم تونل کاپال معروف است.
2- از باردهی به عضله در حالت استاتیک خودداری نمایید:
وزن ابزار باید به حداقل برسد تا از خستگی مفرط جلوگیری کند. وسایل مورد استفاده در کارهای تکراری که بیش از یک پوند هستند باید متعادل شده و یا به شیلنگهای هوایی یا به طنابهای کشی مخصوص وصل گردند.
3- از تمرکز فشار و استرس در بافت نرم کف دست اجتناب کنید:
تمرکز استرس ناشی از طراحی غیرمناسب ابزار دستی باعث تنش و فشار بر کف دست یا انگشتان شده و عبور جریان خون و عملکرد عصبی آنرا مختل میسازد.
4- نیروی لازم جهت چنگش یا محکم گرفتن ابزار را کاهش دهید:
هرچه تلاش بیشتری جهت چنگش و حفظ و کنترل ابزار اعمال شود و احتمال بالقوه ضایعه ، بیشتر خواهد شد.هنگامی اعمال نیرو مؤثرترین حالت خود را دارد که نیرو به صورت فشاری وارد شوند نه به صورت اصطکاکی.
5- حد چنگش را به میزان مناسب حفظ کنید:
هنگام استفاده از ابزاری مانند انبردست ، قیچی یا انبر ، قابلیت دست در وارد آوردن نیرو ، حد یا ظرفیت چنگش آن وسیله نام دارد.برای ایجاد یک چنگش مناسب ، نوک انگشتان نیرویی تا 4 الی 5 برابر نیاز دارد و چنانچه این عمل بارها تکرار شود باعث آماس و ورم تاندونها در مچ و ساعد میشود.
6- از لبههای تیز ، نقاط درگیر کننده و حرکات عقب برگرداننده انگشت اجتناب کنید.
حالتی که به انگشت ماشهای معروف است زمانی ایجاد میشود که یک انگشت مکرراً برای کار با یک ماشه استفاده گردد.اندازهگیری حالت به خصوص زمانی که دسته ابزار بزرگ باشد پیش میآید و کار در حالتی که تنها نوک انگشت خم شده و مفاصل میانی به حالت مستقیم باقی میماند صورت میگیرد.
7- دستها را از حرارت و سرما محافظت کنید:
دستههای ابزار باید دستها را از حرارت یا سرمای تولید شده بوسیله ابزار محافظت کنند. تماس حرارتی معمولاً از موتورهای الکتریکی یا حرارت تولید شده بوسیله ابزار جوشکاری یا وسایلی که چسبهای داغ یا بتونههای داغ را تزریق میکنند ، رخ میدهد.
8- از ارتعاش بیش از حد جلوگیری نمایید:
استفاده طولانی مدت از وسایل مرتعش میتواند باعث کاهش گردش خون در دستها و انگشتان و نهایتاً سندرم سفید انگشتی گردد.دستههای پلاستیکی فشرده که به جای دستههای فلزی یا چوبی استفاده میشود میتوانند انتقال ارتعاش را کاهش دهند.
9- زنان و افراد چپ دست را از یاد نبریم و در رابطه با آنها نیز وسایلی طراحی کنیم.
چک لیست ابزار دستی
ردیف |
چک لیست |
بلی |
خیر |
1 |
آیا ابزاری که انتخاب شده است از موارد زیر جلوگیری میکند؟ |
||
ارتعاش بیش از حد |
|
|
|
نیروی بیش از حد |
|
|
|
خمش و چرخش بیش از حد |
|
|
|
گاز گرفتن انگشتان |
|
|
|
2 |
آیا جایی که احتیاج به نیروی زیاد میباشد از ابزار دستی مناسب استفاده میشود؟ |
|
|
3 |
آیا ابزار دستی دارای تعادل است؟ |
|
|
4 |
آیا ابزار جلوی دید را میگیرد؟ |
|
|
5 |
آیا هنگام کار با ابزار دستی امکان لغزنده شدن دسته وجود دارد؟ |
|
|
6 |
آیا ابزار دستی دارای قطر مناسب میباشد؟ |
|
|
7 |
آیا ابزار دستی با کف دست جفت میشود؟ |
|
|
8 |
آیا دسته ابزار عایق است؟ |
|
|
9 |
آیا میتوان دستکش و ابزار دستی را با هم استفاده نمود؟ |
|
|
10 |
آیا کارگران آموزش لازم را برای استفاده از ابزار دیدهاند؟ |
|
|
عوامل اثرگذار بر سلامت شاغلین چیست؟
محیط کار دارای عوامل مختلفی است که هر کدام می تواند برای کارگران و سایر افرادی که به گونه ای در معرض آن قرار گیرند سلامت آنها را تهدید نماید مانند:
- عوامل شیمایی محیط کار
- عوامل فیزیکی محیط کار
- عوامل بیولوژیکی محیط کار
- عوامل ارگونومیکی و روانی محیط کار
محیط کار به تنهایی عامل بیماری زایی نیست بلکه شرایط، تفکّر شخص وعدم رعایت اصول بهداشت نیز از عوامل تشدید کننده می باشد.
بیماریهای شغلی دارای مدّت مسئولیت هستند و آن مدتی است که کارگر بعد از قطع تماس با عوامل بیماریزای محیط کار، علائم بیماری را بروز می دهند، در این صورت است که بیماری او ناشی از کار شناخته می شود.
مدّت مسئولیت، مسئولیّت کارفرما و (بیمه گر) در قبال کارگر است.
در مدت زمانی که کارگر در محیط آلوده و بیماریزا کار می کند، طبیعی است که مسئولیت هر نوع خطر از جانب محیط کار که کارگر را تهدید کند با کارفرما است علاوه بر آن حتّی زمانی که کارگر از کار خود جدا شد در صورت بروز بیماری ناشی از کار بر عهده کارفرما است.
تمامی مشاغل دارای خطراتی هستند که باید آنها را شناخته و راه های جلوگیری از آنها را به کار بست:
- کارگری که در واحد صنعتی با جیوه، سرب و یا مواد شیمیایی سر وکار دارد. ممکن است دچار مسمومیت حاد و یا یک بیماری مزمن شود. کارگر معدن در اثر گرد و غبار یا گازهای معدنی، دچار بیماری ریوی می شود.
- کشاروزان در معرض سموم ممکن است دچار بیماری شوند.
- رانندگان، خلبانان و کسانی که در کارگاه های پر صدا کار می کنند دچار عوارض کاهش شنوایی خواهند شد.
- افرادی که با مواد شیمیایی سر و کا دارند ممکن است به بیماریهای پوستی، تنفسی و … دچار شوند.
- کارمندان اداری به علّت بی حرکتی و یا کم تحرکی و یا کار در نور ضعیف و غیر استاندارد می توانند دجار بیماریهای اسکلتی، عضلانی و چشمی شوند.
بیماریهای شغلی بر حسب عامل فیزیکی مولد بیماری در محیط کار عبارتند از:
- بیماریهای و عوارض ناشی از گرما که ممکن است دچارگرفتگی عضلانی، گرمازدگی، جوش های گرمایی شوند.
- بیماریها و عوارض ناشی از سرما که ممکن است دچار یخ زدگی، هیپوترمی یا کاهش حرارت مرکزی بدن و آسم و روماتیسم شود.
- بیماریها و عوارض ناشی از نور، سبب ایجاد خستگی اعصاب، کاهش سلامت چشم و قدرت بینایی و عدم دقّت عمل درکار و کاهش رغبت در کار.
- بیماریها و عوارض ناشی از صدا، سبب ایجاد کری شغلی، افزایش فشار خون ، کم خوابی، عصانیت و … شود.
- بیماریها و عوارض ناشی از ارتعاش سبب ایجاد ضایعات استخوانی، ضایعات بافت های نرم، ضایعات مفصلی می گردد.
- بیماریها و عوارض ناشی از تشعشعات یونزان و غیر یونیزان سبب بوجود آمدن ضایعه در مراکز خونساز، ضایعات دستگاه گوارش، ضایعات سیستم اعصاب مرکزی خواهد شد.
بیماریهای شغلی را بر حسب عامل شیمیایی و تأثیرات آن بر روی ارگان های بدن می توان به صورت ذیل دسته بندی کرد:
- مواد التهاب آور که محرک و دارای اثر سوزاننده و تاول زا بوده سبب متورم شدن سطوح مخاط مرطوب می شود و قسمت فوقانی دستگاه تنفس را مورد حمله قرار می دهد مانند آلدئیدها، فرمالدئیدها، گرد و غبار، آمونیاک، اسید کرومیک، گارهای سولفور و سولفوریک تعدادی نیز دستگاه تنفسی تحتانی را تحت تأثیر قرار می دهند مانند تری کلرید آرسنیک، بی اکسید و تری اکسید ازت و …
- مواد خفگی آور: که به علّت اختلال در اکسیداسیون نسوج سبب خفگی خواند شد که خود دو دسته اند خفقان آور ساده و خفقان آور شیمیایی.
- مواد خفقان آور ساده: گازهایی هستند که از نظر فیزیولوژیکی بی اثر بود بطور کلی با رقیق کردن هوا و اکسیژن موجود در هوای تفنسی سبب کاهش اشباع خون از اکسیژن می شود مانند اتان و متان و …
- مواد خفقان آور شیمیایی: به علّت اثراتی که دارند از عمل حمل اکسیژن توسط خون از ریه ها جلوگیری می کنند و یا اکسیژنه کردن نسوج را، هر چند هم که خون دارای اکسیژن کافی باشد به هم می زنند مانند اکسید دو کربن، سیانوژن، اسید سیانیدریک و …
- مواد بیهوشی آور مخدر: که بدون عوارض شدید سیستمیک اثر می گذارند تعدادی از آنها رخوت آور بوده و بر روی سلسله اعصاب مرکز تأثیر دارند مانند هیدروکربورهای استیلنی، ترکیبات اتر، کتون های آلفاتیک و …
- سموم سیستمیک: که سبب صدمات عضوی به بعضی از اعضاء داخلی مانند کبد، کلیه ها و ریه ها می شود. اغلب هیدروکربورهای هالوژنه ترکیباتی هستند که باعث تخریب سیستم خونساز می شوند. مواد شیمیایی همچنین می توانند سبب بوجود آمدن مسمومیّت شوند از جمله آرسنیک، آهن، روی، سرب، کروم، کادمیوم، نیکل و همچنین حشره کش ها را نام برد.
بیماریهای ناشی از از عوامل ارگونمیکی و روانی به سبب خستگی های مفرط ناشی ار کار در اثر عدم تطابق ابزار با کارگر بوجود می آید. لذا برای نگاهداری و ارتقاء سطح سلامت جسمی و روحی کارگران در همه مشاغل باید عوامل زیان آور محیط کار شناسایی، اندازه گیری، ارزیابی و کنترل شده و معاینات قبل از استخدام و دوره ای به منظورهای ذیل انجام پذیرد:
- نعیین سطح سلامت شاغلین
- تشخیص زودرس بیماریها و درمان آن
- انتخاب کارگران برای مشاغلی که متناسب با ظرفیت های جسمی و روانی آنان باشد.
- تطبیق ابزار کار با وضعیّت جسمانی – روانی کارگر.
- پیشگیری از بیماریهای ناشی از کار
به خاطر داشته باشید برای پیشگیری از بیماریهای ناشی ار کار و ارتقاء سلامت
- عوامل زیان آور محیط کار را شناسایی کنید.
- عوامل زبان آور را ارزیابی کنید.
- عوامل زیان آور را کنترل کنید
فواید استقرار سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفهای
-ایجاد یک سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفهای به منظور حذف یا کاهش خطرات برای کارکنان و سایر طرفهای ذینفع که ممکن است در معرض خطرات ایمنی و بهداشتی ناشی از فعالیتهای سازمان باشند.
-اجرا، نگهداری و بهبود مستمر یک سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفهای
-حصول اطمینان از انطباق با خطمشی ایمنی و بهداشت حرفهای که خود تعیین کرده است.
-اثبات این انطباق به دیگران
-درخواست گواهینامه / ثبت سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفهای خود توسط یک سازمان بیرون
-تعیین انطباق با این مشخصات و اظهار آن توسط خود سازمان
فرآیند ممیزی سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفهای بر اساس استاندارد ohsas 18001 مشابه با فرآیند ممیزی سیستمهای مدیریت کیفی بر اساس iso 9001 و یا سیستمهای مدیریت زیست محیطی بر اساس iso 14001 میباشند.
آنچه از استاندارد بايد بدانيم
استاندارد و فرهنگ: حساسيت افراد به استاندارد بودن محصولات مصرفي مي تواند به تدريج مصرف كالاي بدون استاندارد را در جامعه از بين ببرد. بدين ترتيب براي توسعه استاندارد هيچ ناظري بهتر از خود مردم نيست.
يكي از تفاوتهاي چشمگير افراد با يكديگر چگونگي برخورد آنها با مسايل اجتماعي و اقتصادي جامعه اي است كه در آن زندگي
مي كنند. گروهي از آنها نسبت به مسائل و تحولات اجتماعي حساس بوده و در زمانيكه احساس كنند كاركرد يك پديده يا نهاد اجتماعي غيرطبيعي است در برابر آن واكنش نشان
مي دهند. گروهي ديگر در برخورد با مسايل و پديده هاي اجتماعي بي تفاوت هستند.
در جوامع كنوني كه مسايل اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي در هم تنيده شده و نمي توان يك عامل را زيربناي عوامل ديگر تلقي كرد، نشان دادن حساسيت از سوي افراد جامعه در مقابل مسايل اجتماعي از درجه اهميت بالاتري برخوردار است.
در شرايط كنوني جامعه كه روزانه هزاران نوع كالا در مقياس وسيع، توليد و به بازارهاي مصرف عرضه مي شوند، استاندارد كردن كالاها و خدمات جز با نظارت دقيق و مستمر
مصرف كنندگان، موفقيت چنداني نخواهد داشت.
مصرف كنندگان مي بايست به اين باور برسند كه در قبال پرداخت هزينه، مي بايست كالاي استاندارد شده دريافت كنند هر چند تاثير حضور استاندارد به چشم نمي آيد اما اگر استاندارد را از صحنه زندگي حذف كنيم خواهيم ديد كه محصولات مختلف توليدي ديگر كيفيت سابق را نخواهد داشت و شايد در بعضي موارد به تهديدي براي سلامتي افراد تبديل شوند. با اين اوصاف مي بايست همواره استاندارد را به عنوان ضمانتي براي حفظ كيفيت محصولات و بالا بردن آن حفظ كنيم.
بهبود كيفيت به عنوان يكي از اهداف استاندارد يك درخواست مستمر است و
توليد كننده اي كه قصد رقابت و دستيابي به رضايت مشتري را دارد مي بايست همواره بهترين كالا را به مصرف كننده ارائه دهد.
رعايت استانداردهاي گوناگون بستگي به شرايط علمي- صنعتي هر جامعه دارد و با توجه به نيازهاي جامعه تجديد نظر در استانداردها ضروري به نظر مي رسد (رعايت اصل بهبود مستمر). براي نمونه، امكان دارد براي وضعيت بهتر نگارش، اشكال جديدي از ابزارهاي نگارش طراحي شود كه براي مردم كاربري بيشتري داشته باشد.
قوانين عمده براي تدوين استاندارد در تمامي كشورهاي توسعه يافته و توسعه نيافته يكسان است اما رعايت آن از سوي توليد كنندگان و مصرف كنندگان به عوامل متعددي بستگي دارد كه در زير به آنها مي پردازيم:
1- فرهنگ جامعه: يكي از عوامل تاثيرگذار بر توليد كالاي استاندارد، به مسئله فرهنگ در جامعه بر مي گردد. در جوامعي كه فرهنگ استفاده از كالاهاي استاندارد نهادينه شده است توليد كننده مي داند كه بدون داشتن مهر استاندارد نمي تواند محصولات توليدي خود را در بازار بفروشد. در مقابل فقدان اين فرهنگ در جامعه موجب مي شود كه برخي كارخانه ها بدون توجه به مسئله استاندارد به توليد انبوه كالا بپردازند، بدون آنكه نگران فروش آن در بازار باشند.
2- توجه يا عدم توجه سازمان هاي
توليد كننده به قوانين استاندارد: براي مثال شامپو و ديگر محصولات بهداشتي از جمله كالاهايي هستند كه مي بايست قبل از توليد، مهر استاندارد داشته باشند، در حالي كه برخي از توليدكنندگان ايراني قبل از اخذ مهر استاندارد شروع به توليد اينگونه محصولات مي كنند. تعطيل كردن چنين كارخانه هايي كه با سرمايه ملي احداث مي شوند و دهها كارگر در آن كار
مي كنند با مشكلات فراواني همچون بيكاري كارگران و اتلاف سرمايه ملي همراه خواهد بود. در حالي كه اگر توليد كنندگان قبل از توليد انبوه، داراي مجوز مهر استاندارد شوند هيچكدام از مشكلات بعدي به وجود نخواهد آمد. طبق قانون اگر كالايي مشمول استاندارد اجباري باشد، هيچ كارگاهي بدون تاييد موسسه استاندارد حق توليد آن كالا را ندارد.
هر چند اين اجبار در مورد استانداردهاي
بين المللي (ISC) صدق نمي كند با اين حال، داشتن گواهي نامه استاندارد سري ايزو (نمونه سري9000) براي توليد كنندگاني كه داراي صادرات كالا هستند يك ضرورت است. از طرفي در حال حاضر موضوع تجارت جهاني (گات) مطرح است. كشورهاي عضو اين اتحاديه درصدد هستند با وضع قوانيني، توليد كالاها را مشروط بر داشتن استانداردهاي جهاني كنند تا واحدهايي كه فاقد استانداردهاي ايزو9000 هستند نتوانند كالاهاي خود را توزيع كنند.
بي ترديد برنامه ريزي، پژوهش و نياز سنجي به همراه آموزش هاي اوليه، مهمترين نقش را براي ايجاد تفكر استانداردهاي جهاني ايفا مي كند.
در حال حاضر و همزمان با رشد صنعتي و اقتصادي در ايران، مديران مراكز توليدي در تلاشند تا همگام با دنياي صنعتي، توليدات خود را همراه با استانداردهاي روز در بازار عرضه كنند.
با اجراي استانداردهاي كنترل كيفيت در كارخانه هاي ايران مي توان به مصرف كنندگان كالا در داخل و يا خارج از كشور اين اطمينان را داد كه توليد كالا به مبناي روش مدون و مكتوب جهاني صورت مي گيرد و كيفيت پاياني آن در سطح بين المللي يكسان خواهد بود. گسترش روابط تجاري شركت هاي توليد كننده ايراني با جهان خارج ايجاب مي كند كه در مرزهاي داخلي خود محصور نمانيم. براي ورود به عرصه تجارت جهاني بايد مقررات بين المللي را رعايت كنيم. استانداردهاي ايزو بخشي از مقررات بين المللي است.
آشنايي با بعضي جنبه هاي استاندارد:
هيچكس به درستي نمي داند اولين كالايي كه بين دو طايفه از دو مليت مختلف مبادله شد چه بوده است. ولي مي توان حدس زد كه اولين كالاي مبادله شده مربوط به گروه خوراكي ها بوده است به اين دليل كه تا مدت هاي مديد شاخص
ارزش گذاري بر توليدات و محصولات بشر، يك ماده غذايي بوده كه نقش پول را نيز ايفا مي كرده است.
بنابراين به احتمال قوي اولين نگراني كه در مورد داد و ستد كالا وجود داشته نگراني در مورد كميت و مقدار كالاي مبادله شده بوده است. به طور كلي كيفيت گرايي مرحله اي است كه پس از تامين نيازهاي كمّي و اوليه بشر پديدار شده است. براي مثال وقتي كسي گرسنه باشد برايش فقط ميزان غذا مهم است و نه نوع غذا. ولي درمرحله بعد ممكن است ديگر كميت بر كيفيت برتري نداشته باشد.
از زمانهاي گذشته همواره سنجش كيفيت با اشكال و روش هاي گوناگون وجود داشته است. انسانهاي باستاني وقتي ابزاري مي ساختند يا شكاري صيد مي كردند هنگام مبادله پاياپاي، در مقابل كالا يا شكار از طرف مقابل، جنسي را با شرايط معيني طلب مي كردند. به بياني لازم بود كالاي مورد مبادله داراي استاندارد معيني باشد. ولي پايه گذاري استانداردها از انقلاب صنعتي شروع شد.
استاندارد چيست؟ بر اساس يك تعريف ساده، وجود عدالت و تناسب بين آنچه كه مي دهيم و آنچه مي ستانيم، خود نوعي استاندارد است. اين تعريفي درست ولي ناقضِ مفهوم استاندارد است. در اين تعريف به صورت پنهاني به »مقدار« اشاره و بيش از هر چيز به »رضايت« طرفين معامله تاكيد مي شود.
استانداردي كه در مراحل بعد تجارت بشر به وجود آمد استاندارد مبدأ بود كه خود استانداردي از نوع »كيفيت« است.
در مورد تخمين و تعيين كيفيت محصولاتي مانند خاويار ايران يا پوشاك ايتاليا ارزش و بهاي كالا را در كنار موقعيت و مبدأ ساخت آن كالا بيان مي كردند. اين روش يعني توجه به مبدأ كالا و تجارت بين المللي از جايگاه مهمي برخوردار است.
انواع ديگر استاندارد شامل استانداردهاي كارخانه اي، استاندارد ملي (مانند استاندارد ايران)، استاندارد منطقه اي (مانند استاندارد بازار مشترك اروپا) و استاندارد جهاني (كه از طرف سازمان جهاني به تصويب مي رسد) مي شود.
ISO چيست؟ ISO نام سازماني بين المللي است كه از كلمه يوناني »ISOS « به معناي »مساوي« مشتق شده است. ريشه اين پيشوند (ISO) در كلماتي مانند ISOMETRIC (هم اندازه و داراي ابعاد مساوي) و ISONOMY (تساوي قوانين، يا تساوي افراد در برابر قانون) وجود دارد. ارتباط منطقي بين دو كلمه »مساوي« و »استاندارد«، منجر به انتخاب نام ISO براي اين سازمان شده است.
سازمان جهاني استاندارد در سال1948 در ژنو تشكيل شد و در حال حاضر بيش از156 كشور (از جمله ايران) در آن عضو هستند.
علامت اختصاري سازمان بين المللي استانداردهاي جهاني در زبان انگليسي »ISO«، برگرفته از عبارت (International Organization for Standardization) است. امروزه در هر كشوري و با هر زباني اين سازمان را با نام ISO مي شناسند.
كار اين سازمان تدوين استانداردهاي
بين المللي است.
اين سازمان يك سازمان غير دولتي است كه مستقل از سازمان ملل فعاليت مي كند. همچنين اعضاي اين سازمان نمايندگان دولتها نيستند بلكه اعضاي سازمانها و موسسات استاندارد ملي هستند.
استفاده از استانداردهايي كه توسط ISO تهيه مي شود اختياري است و سازمان »ايزو« هيچگونه قدرتي در رابطه با اجرا و پياده كردن اين استانداردها ندارد. درصد خاصي از استانداردهاي اين سازمان كه بيشتر آنها در رابطه با بهداشت، ايمني و محيط زيست هستند در برخي از كشورها به عنوان بخشي از مقررات مورد استفاده قرار
مي گيرند.
اما آزاد بودن استفاده از علامت ISO مي تواند در ذهن افراد اين فكر غلط را القا كند كه اين سازمان در زمينه صدور گواهينامه نيز فعاليت دارد يا اين سازمان، سازماني را كه از اين علامت استفاده كرده تاييد مي كند يا اين سازمان نماينده مجاز سازمان »ISO« است. هيچ يك از فرضيات ياد شده درست نيست. همچنين نظارت بر اجراي استانداردها مطابق شرايط تعيين شده در حيطه وظايف سازمان ISO نيست.
ISO 9000 چيست؟
اولين استاندارد تدوين شده اين سازمان در سال1987 توسط كميته176 (TC176) به عنوان استاندارد سري9000 يا مديريت كيفيت شكل گرفت.
استاندارد ISO 9000 به كنترل فرايند توليد توجه مي كند. در واقع ISO 9000 استانداردي براي مديريت كيفيت است و نه مديريت محصول.
در مديريت كيفيت ديدگاه نويني بر مبناي اصول و معيارهاي پايه اي مديريت كيفيت شكل گرفته و معيارهايي تعيين شده است. اين معيارها در سري استانداردهاي ISO 9000:2000 به شكل موثري در نظر گرفته شده اند كه عبارتند از:
سازمان مشتري گرا، مديريت، مشاركت همكاران، تفكر فرايند گرا، تفكر سيستم گرايانه مديريت، بهبود مستمر، تصميم گيري مبتني بر موضوع و ارتباط با تامين كنندگان به منظور منافع متقابل.
در الگوي اجراي ISO 9000:2000 قوانيني به منظور تحقق اصول ياد شده در يك سازمان تدوين شده است.
مديريت كيفيت از چهار بخش يا ركن اصلي تشكيل شده است كه عبارتند از:
الف: طرح ريزي كيفيت Quality Planning
ب: تصمين كيفيت Quality Assurance
ج: كنترل كيفيت Quality Control
د: بهبود كيفيت Quality Improvement
استاندارد در ايران
اولين تشكيلات رسمي مربوط به استاندارد در ايران، در سال1304 هجري شمسي و بعد از تصويب قانون اوزان و مقياسها در ايران تاسيس شد، اما تا سال1331 اين موسسه فعاليت چندان مهمي انجام نداد. تا آنكه در سال1331 و با توجه به افزايش سطح مبادلات تجاري ايران با ساير كشورها و لزوم نظارت بر كيفيت كالاهاي صادراتي كشور، هسته اوليه موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در وزارت بازرگاني شكل گرفت و در سال1339 موسسه استاندارد ايران به عضويت سازمان استانداردهاي بين المللي (ISO) درآمد. از آن زمان تاكنون اين موسسه يكي از اعضاي فعال اين سازمان است.
موسسه استاندارد ايران داراي127 كميته اصلي ايزو به عنوان عضو ثابت و111 كميته ديگر به عنوان عضو ناظر است، همچنين دبيرخانه بين المللي كميته هاي فني شوينده ها، كودهاي شيميايي و فراورده هاي بهداشتي و آرايشي سازمان بين المللي استاندارد نيز در ايران مستقر است.
موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران علاوه بر عضويت در سازمان هاي استاندارد بين المللي، با كميسيون بين المللي الكترونيك (IEC) ، سازمان بين المللي اندازه شناسي قانوني (OIML) و انجمن جهاني سازمان تحقيقات صنعتي (WAITRO) نيز همكاري مي كند.
اين موسسه تنها سازماني است كه مي تواند استانداردهاي فراورده هاي توليد شده در كشور را تاييد كرده و اجراي آن را با كسب موافقت شوراي عالي استاندارد اجباري كند.
همچنين اين سازمان براي تعيين استانداردهاي فراورده هاي توليد شده در كشور از آخرين دستاوردهاي علمي و صنعتي جهان استفاده مي كند.
اجراي استانداردهاي ملي در ايران باعث افزايش فروش داخلي، صادرات و به دنبال آن رشد بيشتر اقتصاد كشور مي شود و با تامين كردن ايمني و سلامت محصولات، صرفه جويي در وقت و هزينه ها و افزايش درآمد و رفاه عمومي را براي كشور به ارمغان مي آورد.
مزاياي استانداردهاي ايزو
سازگاري فناوري ها در سراسر دنيا زماني كامل مي شود كه تمامي توليدات و خدمات ارايه شده، برمبناي استانداردهاي بين المللي باشد.
اين هماهنگي، روز به روز در حال گسترش است و به همين خاطر خريداران محصولات بيشتري را پيش روي خود مي ببيند كه مي توانند براحتي آنها را با يكديگر مقايسه كرده و از بين آنها گزينه بهتر را انتخاب كنند. اين مسئله رقابت شديدتري را ميان توليدكنندگان پديد مي آورد كه در نهايت باعث ارتقاي كيفيت محصولات و پيشرفت جامعه جهاني خواهد شد.
علاوه بر اين، استاندارد جهاني قوانيني را در زمينه هاي بهداشتي، ايمني و رعايت مسائل زيست محيطي براي دولتها تبيين مي كند.
تاثير استانداردهاي جهاني ISO را مي توان در آب، هوا يا خاك نيز مشاهده كرد. اين استانداردها حتي در زمينه تشعشعات راديواكتيو يا انتشار گازها در هوا هم فعاليت داشته و محيط زيست را براي زندگي بشر سالم نگه مي دارند.
دامنه وسيع استاندارد: از سال1974 تاكنون، ايزو بيش از15 هزار استاندارد مختلف را منتشر كرده است. اين دامنه متشكل از حوزه هاي مختلفي (از كشاورزي تا كدگذاري ديجيتال سيگنالهاي صوتي و تصويري) است.
استانداردهاي ISO 14000 و ISO 9000 معروفترين استانداردهاي ISO هستند. در حال حاضر76 هزار كارخانه در149 كشور جهان، استانداردهاي ISO 14000 و ISO 9000 را رعايت مي كنند.
استانداردهاي ISO 9000 شامل يك چهارچوب مرجع براي مديريت كيفيت است كه مراحل تهيه و توليد كالاها يا عرضه خدمات را ارزيابي مي كنند. استانداردهاي ISO 14000 ، نيز شامل قوانين مديريتي در ارتباط با محيط زيست است كه عملكرد كارخانه هاي توليدكننده را كنترل مي كند تا علاوه بر بالا بردن نتايج اقتصادي از فعاليت هاي توليدي، كارايي توليدكنندگان را نيز در حفظ بهتر محيط زيست افزايش دهند.
بيشتر استانداردهاي ISO مخصوص توليد محصولات يا مواد خاصي است، اما استانداردهاي ISO 14000 و ISO 9000 هيچگونه محدوديتي ندارند و تمامي توليدات يا خدمات را شامل مي شوند. به طوري كه نام »استانداردهاي مديريت روابط عمومي« را بر آنها گذاشته اند.
به طور خلاصه ISO 9000 جزو خانواده استانداردهاي مديريت كيفيت است كه به تلاش براي بالابردن كيفيت محصولات توجه مي كند.
ISO 14000 جزو خانواده استانداردهاي مديريت محيط زيست است و بر طبق آن تشكيلاتي موظف است تا آثار زيان بار ناشي از فعاليت هاي توليد كنندگان بر محيط زيست را به حداقل برساند.
هم اكنون مجامع و گروههاي مختلفي با سازمان استانداردهاي ISO همكاري دارند. مهمترين همكاران ايزو، كميسيون بين المللي الكترونيك IEC و اتحاديه بين المللي ارتباط ITV هستند. اين دو سازمان در سوئيس و در شهر ژنو مشغول فعاليت هستند و اتحاد آنها توانسته است هماهنگي بيشتري را براي وضع استانداردهاي جديد ايجاد كند. سازمان ايزو از معدود سازمانهاي غيردولتي است كه در سازمان تجارت جهاني (WTO) حضور دارد و عضو ناظر اين سازمان است، اما با تقاضاهاي زيادي كه براي عضويت دايم آن در اين سازمان شده است، به نظر مي آيد بزودي آن را در جمع اعضاي ثابت سازمان تجارت جهاني ببينيم. حضور ايزو به عنوان عضو ثابت سازمان تجارت جهاني
مي تواند در رفع موانع علمي و فني تجارت در دنيا موثر باشد.
مفاهیم پایه استاندارد های سری ایزو 14000
در تداوم تدوین استاندارد های سری ایزو 9000 و استقبال چشمگیر موسسات تولیدی و خدماتی و چاره جویی اساسی پیامدهای زیست محیطی در عرصه صنعت و خدمات ، کارشناسان تدوین سازمان بین المللی استاندارد iso را بر آن داشت تا در ادامه تدوین استاندارد های سری ایزو 9000 ، استاندارد های سری ایزو 14000 در کمیته فنی 207 iso/tc مورد بررسی و تدوین قرار گیرد .
اولین سری استاندارد های ایزو 14000 در سال 1996 تدوین گردید . نگاهی به آمار گواهینامه های صادر شده در جهان و روند گسترش آن در دهه اخیر (1996 تاکنون ) این اهمیت و گسترش را نشان می دهد .
کمیسیون تدوین استاندارد های ملی ایران – ایزو 14000در اداره کل نظارت بر اجرای سیستم های کیفیت موسسه استاندارد در سال 1376 امر تدوین استاندارد های سری ایزو 14000 را با تدوین استاندارد 14001 iso تحت عنوان ایران – ایزو 14001 (سیستم های مدیریت زیست محیطی – مشخصات همراه با راهنما ) آغاز کرد و سایر استاندارد های سری ایزو 14000 نیز ترجمه و تدوین گردیده است .
استاندارد های ایزو 14000
استاندارد های سری ایزو 14000 بطور کلی در سه گروه طبقه بندی می شوند :
الف – استانداردهای سیستم های مدیریت زیست محیطی (ایزو 14001 ، ایزو 14004)
ب- استاندارد های مدیریت زیست محیطی (ایزو 14015 ، سری 14030 ، سری 14040)
ج- استاندارد های راهنما و پشتیبان (سری ایزو 14063 ، ایزو 19011 ، ایزو 14050)
سیستم مدیریت زیست محیطی براساس الزامات استاندارد ایزو 14001
الزام 1: هدف و دامنه کاربرد
الزام2:مراجع الزامی
الزام3:اصطلاحات و تعاریف
الزام4:الزامات سیستم مدیریت زیست محیطی
الزام4-1:الزامات کلی
الزام4-2:خط مشی زیست محیطی
الزام4-3:طرح ریزی
الزام4-4:اجراء و عملیات
الزام4-5:بررسی
الزام4-6:بازنگری مدیریت
جهت اطلاعات بیشتر و آخرین ویرایش استاندارد های ایزو 14000 به سایت اطلاع رسانی سازمان بین المللی استاندارد و سایت اطلاع رسانی موسسه استاندارد به آدرس های زیر مراجعه گردد .
استاندارد چيست؟
استاندارد (Standard) در لغت به معني نظم و قاعده، قانون و مفاهيمي از اين قبيل است. اما معني آن در ارتباط با موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران كه مسئوليت قانوني تهيه و تدوين استانداردهاي ملي را بر عهده دارد، عبارتست از تعيين و تدوين ويژگي هاي لازم در توليد يك فراورده يا انجام يك خدمت.
تاريخچه موسسه استاندارد در ايران
اولين تشكيلات موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران با تصويب قانون اوزان و مقياسها در سال1304 خورشيدي مطرح شد. بعدها و در سال1332 به واسطه ضرورت تعيين ويژگي ها و نظارت بر كيفيت كالاهاي صادراتي و وارداتي، ايجاد يك تشكيلاتي رسمي مورد توجه قرار گرفت و هسته اوليه تشكيلات سازماني موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در اداره كل تجارت وقت شكل گرفت.
در سال1339 با تصويب قانون تاسيس موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي، موسسه كار خود را در چارچوب هدف ها و مسئوليت هاي تعيين شده آغاز كرد.
موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در سال1960 به عضويت سازمان بين المللي ISO (International Organization for Standardization) درآمد. اين سازمان خود در سال1946 در ژنو تشكيل شده است.
سازمان ايزو تا پايان سال2000 ميلادي داراي187 كميته فني اصلي (TC) 552 كميته فرعي (SC) و2100 گروه كاري(WG) و19 گروه مطالعاتي ويژه(AHG) بوده است. موسسه استاندارد در كميته هاي فني بين المللي (ISO) حضور فعال دارد و در101 كميته فني و فرعي عضو فعال و در111 كميته فني اصلي و فرعي عضو ناظر است.
اداره كل استان تهران
يكي از ادارات كل پرمسئوليت و پرمشغله موسسه استاندارد، اداره كل استاندارد و تحقيقات صنعتي استان تهران است.
استان تهران با وسعتي حدود1/2 درصد مساحت كشور17 درصد جمعيت و حدود25 درصد توليدات ناخالص داخلي كشور را به خود اختصاص داده است.20 درصد از واحدهاي توليدي كشور تحت پوشش موسسه استاندارد استان تهران قرار دارد و25 درصد از مجموع پروانه هاي كاربرد علامت استاندارد معتبر در ايران، از سوي اداره كل استاندارد استان تهران صادر شده است. اداره كل استاندارد و تحقيقات صنعتي استان تهران يكي از ادارات استاني موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران است كه از سال1339 به نام اداره اجراي استاندارد استان مركز تاسيس و در زمينه اجراي مقررات استاندارد اجباري كالاهاي صادراتي شروع به كار كرد. در سال1344 اداره انگ فلزات گرانبها نيز در تهران ايجاد شد. در سال1351 با تصويب و اجراي نمودار سازماني جديد موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران، مديريت استاندارد منطقه مركز ايجاد شد و ادارات اجراي استاندارد استان مركز و انگ فلزات گرانبها به همراه اداره اوزان و مقايسها و آزمايشگاه و ادارات مركز زير نظر مديريت استاندارد منطقه مركز قرار گرفت.
در حال حاضر اداره كل استاندارد و تحقيقات صنعتي استان تهران داراي10 اداره و واحد اجرايي است كه اداره امور آزمايشگاههاي آن شامل بخش هاي ميكروبيولوژي غذايي- كشاورزي، سلولوزي و بسته بندي، شوينده ها، رنگ و رزين، انگ فلزات گرانبها و بخش نساجي است.
علامت استاندارد ايران
واحدهاي داراي پروانه كاربرد علامت استاندارد ايران مجاز خواهند بود از علامت استاندارد ايران براي معرفي محصولات خود استفاده كنند. عدم رعايت ويژگي هاي استانداردهاي اجباري موجب پيگرد قانوني و ابطال پروانه كاربرد علامت استاندارد خواهد شد. كاربرد علامت استاندارد ايران نشانگر تعهد توليدكننده يا عرضه كننده محصول به رعايت ضوابط و موازين و استمرار انطباق مشخصات كالا با استانداردهاي ملي است. توليد، توزيع و فروش كالاهاي مشمول اجراي اجباري استاندارد با كيفيت پايين تر از استاندارد يا بدون علامت استاندارد ممنوع است.
علايم استاندارد مصوب در شواري عالي استاندارد همگي به استثناي يك مورد، داراي كادر اصلي به صورت S است. كه اشاره به حرف اول كلمات SAFETY (ايمني) و STANDARD (استاندارد) دارد.
طرح داخل علامت اصلي كلمه (ايران) است و در صورت نمايش وارونه علامت، نام اختصاري موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران به زبان انگليسي مشاهده مي شود.
برحسب تعريف،2 نوع استاندارد به شرح زير تعريف شده و به اجرا در مي آيد.
استاندارد اجباري: توليدكنندگان و عرضه كنندگان اقلامي كه اجراي استاندارد آنها به موجب قانون اجباري اعلام مي شود، موظفند محصولات خود را منطبق با استاندارد ملي ذيربط توليد و عرضه كند.
استاندارد تشويقي: محصولي كه مشمول استانداردهاي اجباري نباشد، مي تواند با رعايت استاندارد ملي توليد يا عرضه شود و توليدكنندگان آن پس از كسب مجوز از موسسه، از علامت استاندارد تشويقي استفاده كنند.
علايم استاندارد و كاربردهاي آن
علامت اصلي و كامل استاندارد ايران براي كالاهايي است كه ويژگي هاي آنها از هر حيث با استانداردملي ايران مطابقت دارند، همچنين اين علامت بر روي گواهي نامه ها، اوراق و بسته بندي كالاهاي استاندارد شده و مصنوعات مختلف نيز به كار برده مي شود.
علامتي كه مي توان در صورت لزوم با اضافه كردن علامت يا شكل براي هدف هاي مختلف استاندارد كالاها به كار برده شود.
علامت استاندارد ايمني فقط براي كالاهايي كه از نظر ايمني داراي اهميت بوده و با استاندارد مربوطه منطبق باشند، به كار برده مي شود.
اين علامت در موارد بسيار نادر و استثنايي كه كالا از نظر فني مواجه با اشكالاتي شود به كار برده مي شود.