نوشیدنی هایی که در این مقاله مـعـرّفی می شوند؛ جایگزین هایی مناسب، خوش طعم و مفید برای چای هستند. هر کس می تواند بر اساس سلیقه و ذایقه خود و نیز با توجّه به بیماری ها یا نیازهای بدنی خویش(و حتّی بر اساس فصول مختلف سال) از این نوشیدنی ها بهره ببرد. با به کار بردن کمی ذوق و سلیقه می توانید ترکیبات گوناگونی از این نوشیدنی ها را تهیه نمایید؛ برای مثال اگر با خوردن چای بادرنجبویه احساس می کنید دچار افزایش فشار خون می شوید؛ با اضافه کردن چند برگ چای ترش به نوشیدنی خود، ضمن رفع مشکل، یک چای جدید با طعمی متفاوت را تجربه خواهید کرد. به یاد داشته باشید که با ترکیب چای های مختلف، هر کدام از موادّ تشکیل دهنده آن چای، خواصّ خود را به طور جداگانه حفظ خواهند کرد.

تمام نوشیدنی های های معرفیّ شده دراین جزوه به این صورت آماده می شوند که ترکیبات آنها را به همراه دو لیوان آب سرد در یک قوری- که بهتر است چینی باشد- ریخته، روی حرارت کم قرار می دهیم تا به نقطه جوش برسد؛ سپس قوری را روی حرارت غیرمستقیم(کتری یاسماور) می گذاریم تا درمدّت ۳۰ دقیقه به آرامی دم بکشد؛ پس ازآن، چای راصاف نموده، مصرف می کنیم. این نوشیدنی های گوارا، برخلاف چای معمولی، تا چند روز قابل مصرف می باشند. بدیهی است، بر خلاف چای سیاه، هـرقـدر زمان دم کشیدن چای بیشتر باشد، کیفیت آن، مطلوب تر خواهد بود. در صورت تمایل می توانید از همان ابتدا از آب جوش استفاده نمایید و نوشیدنی را مشابه چای معمولی دم کنید یا آن که بگذارید چای به مدّت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه روی شعله کم بجوشد. ترجیحا این چای ها را با عسل، خرما یا توت میل کنید. در صورت تمایل می توان چای را با چند قطره آب لیموترش تازه میل کرد.

ترکیبات: گل گاوزبان، ۲ قاشق غذاخوری؛ سنبل طیب، ۱ قاشق مرّباخوری؛ لیموعمّانی،۱عدد.

خواصّ: گل گاو زبان، طبیعتی گرم و تر و ضد ّسودا و صفرا دارد و آرام بخش اعصاب، خواب آور و مسکّن سردردهای عصبی و دردهای کلیوی و کاهش دهنده فشار خون است. سنبل طیب هم  با طبیعت گرمی که دارد؛ ضدّ قولنج و اسپاسم های عضلانی و مفید در درمان تشنّج و صرع بوده؛ قوّه باه(میل جنسی) را نیز تقویت می کند.

ترکیبات: به لیمو،۱قاشق مربّاخوری و زیرفون،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت این چای گرم بوده؛ در درمان سرماخوردگی، تشنّج، نقرس، دردهای سیاتیکی، غلظت خون، روماتیسم، بی خوابی های شبانه، میگرن، اضطراب، طپش قلب، سردرد، آسم، فشارخون و اسهال موثراست؛ همچنین این چای، تقویت کننده حافظه، شستشودهنده کلیه و مقوی معده است. مصرف این چای به علّت دارا بودن زیرفون، برای خانم های باردار ممنوع است.

ترکیبات: بادرنجبویه،۱قاشق مربّاخوری و زیرفون،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: این چای طبیعت بسیارگرمی داشته، مقوّی قلب و اعصاب، خون ساز، تـقـویـت کننده سلّولهای مغزی، فوق العاده آرام بخش و در بعضی مزاجها بالابرنده قوی فشارخون است. بادرنجبویه، خود، به تنهایی، مقوّی مغز، ضدّ صدای گوش، ضدّ بیماریهای کلیه، ضدّ خوابهای وحشتناک، ضدّ بوی بد دهان، خواب آور و نشاط آور است. این چای نیز به دلیل دارا بودن زیرفون برای خانم های باردار منع مصرف دارد.

ترکیبات: بابونه،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت‌ آن، معتدل و در بابونه های صحرایی به سمت گرم و خشک است. ضدّ بلغم و صفرا و آرام بخش اعصاب، به ویژه اعصاب معده و روده و مقویّ آنها و شستشودهنده بسیارقوی کلیه ها و تقویت کننده کلّی سیستم عصبی است وعلاوه برآن، ضدّ تب، ضدّ انگل، ضدّ یبوست و اشتهاآور است.

ترکیبات: به لیمو،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: این چای آرام بخش، طبیعتی گرم دارد و مناسب برای درمان بی خوابی های شبانه، میگرن، سردرد، طپش قلب وآسم بوده؛ ضمن تقویت معده و آثار ضدّنفخ، حافظه را نیز بهبود می بخشد.

ترکیبات: دارچین، چندقلم آسیاب نشده.

خواصّ: طبیعت گرم و خشک دارچین از آن یک محرّک عالی اعصاب ساخته است که ضمن دارا بودن خواصّ نشاط آوری و رفع دلهره، شستشودهنده کلیه، دفع کننده اخلاط رطوبتی، تقویت کننده قوه باه و موثر در درمان پادردهای رطوبتی است. دارچین علاوه بر تقویت کبد و معده، اشتهاآور نیز بوده، بوی بد دهان را برطرف می کند. جالب است که بدانید طبق نظر اطبّای قدیم، اثر مثبت دارچین براعصاب، تا ۱۵سال در بدن ماندگار است. زنان باردار بهتر است در مصرف دارچین کمی احتیاط کنند.

ترکیبات: زنجبیل قلم(نکوبیده)، ۲قطعه متوسّط.

خواصّ: زنجبیل، طبیعتی گرم و خشک دارد و ضدّ بلغم  و صفرا، بالابرنده قوی فشارخون، مقوّی اعصاب، تقویت کننده حافظه، تنظیم کننده جریان ادرار، ضد ّرطوبت مزاج، خونساز، ضدّ درد مفاصل، تقویت کننده قوّه باه، مقوّی دستگاه گوارش، حل کننده سـنـگ هــای صـفراوی، ضدّ مسمومیت های غذایی، درمان کننده بسیار خوبِ تب مالت و ضدّ سرطان  می باشد. نکته مهم در مصرف زنجبیل آن است که زیاده روی در مصرف آن می تواند باعث افزایش فشار خون و ضعف نیروی جنسی شود.

ترکیبات: میوه گل نسترن، ۱۵عدد.

خواصّ: این چای با طبیعتی معتدل و تا حدّی خشک؛ سرشار از ویتامین ث بوده، در پیشگیری و درمان سرماخوردگی موثراست. میوه گل نسترن، فشارخون را کم کرده؛ ورم و درد کلیه را التیام و آن را شستشو می دهد؛ معده را تقویت می نماید و اثرات ضدّ اسهالی دارد.

ترکیبات: زیرفون،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت زیرفون، گرم است و مصرف زیاد آن می تواند فشارخون را کاهش دهد. این چای در درمان ناراحتی های عصبی وتشنّج ها، مـیـگـرن های مزمن، بی خوابی، سردرد، بیماری های ریوی و زکام، غلظت خون، استفراغ، روماتیسم، آرتروز، نقرس و دردهای سیاتیکی کاربرد دارد. باز هم باید یادآوری  کنیم که مصرف زیرفون برای خانم های باردار ممنوع است.

ترکیبات: آویشن،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: آویشن با طبیعتی معتدل، ضدّ صفرا، بالابرنده فشارخون، مقوّی اعصاب و افزاینده قدرت بینایی است و در رفع التهاب های مزمن روده بزرگ، دفع انگل های گوارشی، افزایش اشتها و تقویت کلی جهاز هاضمه مفید است.آویشن، کلیه را شستشومی دهد؛ رطوبت بدن را دفع می کند؛ غلظت خون را  کاهش می دهد و در درمان زکام، سرفه و آسم موثر است.

ترکیبات: اکلیل کوهی،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: اکلیل کوهی که برخی آن را«گیاه معجزه گر» می نامند؛ طبیعتی معتدل تا گرم و ضدّ صفرا داشته؛ تقویت کننده کلی بدن و به ویژه اعصاب، شستشودهنده کلیه، ضدّ دلهره و اضـطراب، بـرطـرف کننده زکـام، آسـم و سیاه سرفه، مقوّی معده، ضدّ دردهای روماتیسمی، استخوانی وکمری و حل کننده سنگ های صفراوی است.

ترکیبات: گزنه،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: گزنه، طبیعتی گرم و خشک دارد و اثر آن در کاهش قند خون، سال هاست که به اثبات رسیده است. این گیاه، ضدّ صفرا و سنگ کیسه صفرا بوده؛ غلظت خون را کاسته؛ چربی خون را پایین می آورد؛ و با شستشوی کلیه، بـسـیـاری از بـیماری هایش را بهبود می دهد.گزنه، همچنین، ضدّ سرطان، ضدّ خونریزی، زیادکننده شیرمادر، برطرف کننده خستگی، ضدّ ریزش موی سر و مفید در درمان بیماری های پروستات است.

ترکیبات: مرزنجوش،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت گرم و اثرآرام بخش مرزنجوش براعصاب، آن را تبدیل به یکی از بهترین داروها در درمان میگرن کهنه، درد شقیقه ها و بسیاری از سردردهای دیگر و نیز، بی خوابی نموده است. این گیاه با اثر تـب بُر و خلط آورخود، در درمان  انواع سرماخوردگی ها موثراست و در دستگاه گوارش به عنوان داروی ضدّ نفخ و ورم معده، ضدّ اسهال و اشتهاآور کاربرد دارد.

ترکیبات: اسطوخودّوس،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت این گیاه مفید دارویی، گرم وخشک است و در درمان طیف وسیعی از بیماری ها ازجمله میگرن، زکام، آسم و برونشیت، انواع روماتیسم و اگزما کاربرد دارد. این گیاه، مُسکّن، آرام بخش اعصاب، تقویت کننده سلولهای مغز و شستشودهنده کلیه است.

ترکیبات: مغز فلوس،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت فلوس، معتدل و ضدّ صفراست و به عنوان یک ملیّن ومسهل قوی(امّا با عملکردی ملایم و بی آزار)، یبوستهای مقاوم به درمان و مـزمـن را درمان می کند و بـه تـدریج، تورّم امعاء واحشاء را تـسـکیـن می دهد. فلوس، همچنین، پایین آورنده فشارخون و درمان کننده برفک دهان است.

ترکیبات: زعفران کوبیده ،۱قاشق مربّاخوری.

خواصّ: زعفران، طبیعتی گرم و خشک دارد و مقوّی قلب، محرّک قوای مغزی، شادی بخش، خنده آور، ضّدکرم خوردگی دندان، شستشودهنده کلیه، مقوّی معده، ضدّسرفه، ضدّحسّاسیت و خلط آور است. در هنگام زایمان برای تسهیل و تسریع روند زایمان می توان یک مثقال آن را دم کرده میل نمود امّا در دوران بارداری بهتر است از مصرف زیاد آن خودداری کرد.

ترکیبات: نعناع،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت نعناع، معتدل و دارای اندکی گرمی و یک ضدّ اسهال و استفراغ قوی است که مقوّی معده و ضدّ نفخ آن؛ خوشبوکننده دهان؛ آرام کـنـنده روده ها و رفع کننده ناراحتی های کیسه صفرا و نیز مفید در درمان ناراحتی های ریوی، تـنـگی نفس، آسم و سرفه و خستگی های جسمی است.

ترکیبات: پونه،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: پونه، به لحاظ طبیّ، «نعناع خودرو» محسوب می شود و خواصّ آن مشابه نعناع است.

ترکیبات: چلتوک برنج،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: چلتوک برنج، طبیعتی گرم دارد و سرشار از ویتامین هی گروه «ب» است، ازسفید شدن و ریزش موی سر پیشگیری می کند(به صورت خوراکی و ماساژ روی مو و پوست سر) و یبوسـت هـای مزمن را درمـان می کند. استفاده از این چای برای خانم های باردار ممنوع است.

ترکیبات: گلپر،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت گلپر، گرم و خشک بوده؛ تقویت کننده عالی حافظه و یک داروی ضـدّ صـرع قـوی است؛ برطرف کننده تنبلی معده، کـمـک کـنـنـده به هضم غذا، ضدّ انواع اسهال و اشتهاآوربوده؛ علاوه برتقویت میل جنسی، در درمان جوش و دمل نیز موثر است.

ترکیبات: زیره سیاه،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت بسیار گرم زیره، چـربی اضافه بدن را می سوزاند و چاقی را برطرف می کند؛ فشارخون را افزایش می دهد وعلاوه برتصفیه خون، تقویت قلب وعروق وشـسـتـشـوی کـلـیـه، ضدّ زردی پوست، افزایش دهنده شیرمادر، ضدّنفخ و مقوّی معده می باشد.

ترکیبات: بادرنجبویه،۲قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبع بادرنجبویه، بسیارگرم بوده؛ دربعضی مزاجها، بالابرنده قوی فشارخون است؛ همچنین، مقوّی قلب و اعـصـاب و فـوق العاده آرام بخش، خـون ساز، ضدّ صدای گوش، خواب آور، نشاط آور، ضد ّبیماری های کلیه، ضدّ خوابهای وحشتناک و برطرف کننده بوی بد دهان است.

ترکیبات: بهارنارنج،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: بهارنارنج، طبیعتی گرم دارد و آرام بخش، تقویت کننده مغز واعصاب، شادی بخش و اشتهاآور است.

ترکیبات: هوفاریقون،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعتی گرم وخشک دارد و مقوّی قلب واعصاب و درمان کننده میگرن می باشد.

ترکیبات: چای کوهی،۱قاشق غذاخوری.

خواصّ: طبیعت آن، گرم بوده؛ ضدّ آلرژی و حسّاسیت، مقوّی اعصاب، آرام بخش، خواب آور و موثر در درمان اگزمای پوستی است.

ترکیبات: آلبالوی بدون هسته، نصف لیوان.

خواصّ: آلـبـالـو بـا طبیعت سرد و خشکی که دارد، ضدّ صفرا، ضدّ اسهال، کاهش دهنده فشار خون، موثر در برطرف نمودن حالت تهوّع، ضدّ خارش های پوستی، ضدّ سنگ کلیه و یک اشتها آور بسیار عالی است امّا مبتلایان به زخم های گوارشی نباید از آن استفاده کنند.

ترکیبات: چای ترش، ۱ قاشق غذاخوری.

خواصّ: مصرف این چای، باعث کاهش تدریجی فشار و چربی خون خواهد شد. مصرف این چای در بعضی افراد؛ ممکن است باعث کاهش شدید فشار خون و عوارضی مثل سرگیجه شود؛ لذا این چای را با مقادیر بیشتری نبات؛ یا همراه با نوشیدنی هایی که باعث افزایش فشار خون می شوند؛ مصرف نمایید.

ترکیبات: گل سرخ(تازه یا خشک شده)، ۲ قاشق غذاخوری.

خواصّ: این چای، طبیعتی معتدل با گرایش به سمت سرما و خشکی دارد و بسیار شادی بخش، مقوّی قلب و ضد ّصفرا و بلغم می باشد.گل سرخ، ملیّن بسیار خوبی بوده؛ در درمان یبوست های تازه و کهنه ، تقویت لثه و ترمیم زخم های آن مفید است.

ترکیبات: زرشک آبگیری، ۲ قاشق غذاخوری.

خواصّ: زرشک، طبیعتی سرد و خشک دارد و ضدّ صفرا، تقویت کننده معده، کبد و قلب، خنثی کننده سموم، برطرف کننده عطش و گرمازدگی(و تهوّع و استفراغ ناشی از آن) و بی اشتهایی است. زرشک، ضمن تصفیه خون، درمان بـسـیار خوبی برای فـشـار خـون بـالا(در افراد گرم مزاج) می باشد.

ترکیبات: قره قات، ۱ قاشق غذاخوری.

خواصّ: قره قات، میوه درختی است که در جنگل های شمال ایران می روید و به لحاظ خواصّ دارویی، بسیار شبیه زرشک می باشد. این میوه یکی از بهترین داروها در تصفیه خون و کاهش فشار آن می باشد و علاوه بر درمان اسهال، در کاهش میزان قند خون نیز موثّر است.

ترکیبات: غوره، ۲ قاشق غذاخوری.

خواصّ: غوره با طبع سرد و خشک خود، ضدّ صفرا و بلغم، برطرف کننده تشنگی و مقوّی کبد است و باعث کاهش فشار خون در افراد گرم مزاج می شود؛ امّا برای زخم های معده و اثنی عشر مضرّ است.

ترکیبات: عنّاب، ۱۵ عدد.

خواصّ: عنّاب، طبیعتی معتدل دارد وملیّن، تصفیه کننده خون، ضدّ سرفه و تنگی نفس، کاهش دهنده فشار خون، مفید در درمان بواسیر و برطرف کننده خشونت سینه، حلق و گرفتگی صداست.

ترکیبات: گل پنیرک، ۲ قاشق غذاخوری.

خواصّ: این چـای، دارای طبیعتی سـرد و تر، ملیّن، خلط آور، شستشو دهنده کلیه، ضدّ درد کلیه و سوزش مثانه، درمان کننده زخم های گوارشی و یکی از بهترین داروها در درمان سینه درد ها و ورم حلق و گلو است.

بسم الله الرّحمن الرّحیم

و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین و لعنه الله علی اعدایهم اجمعین

مقدّمه

 بر اساس آموزه های طبّ اسلامی و سنّتی ایران، مزاج مغز، سرد و تر است. به بیان ساده، بزرگترین اعصاب بدن به مغز می رسند و فعّالیّتشان در این جا سامان می پذیرد؛ مرکز واکـنـش هـای حـواسّ پنج گانه در مغز است و «روان» با حرارت بسیار زیاد خود، از قلب به سمت مغز حرکت می کند و این همه، حرارت فوق العاده ای ایجاد می کنند که اگر مزاج مغز، جز این بود؛ به سرعت دچار خشکی می شد و از کار باز می ماند. بیماری های مغز نیز مانند سایر اعضای بدن، می تواند ناشی از سوء مزاج های مختلفی باشد؛ یعنی گاهی بر اثر خشکی زیاد، گاه به دلیل رطوبت بیش از اندازه، بعضی مواقع به خاطر افزایش گرما و گهگاه نیز در نتیجه غلبه سرما، مغز دچار اختلالات متعدّدی می شود که هر کدام درمان خاصّ خود را دارند. قوّت و ضعف حافظه نیز بر همین قاعده است و بنابراین در افراد مختلف، باید نحوه درمان های گوناگونی را برای افزایش حافظه در پیش گرفت؛ برای مثال همان گونه که یک فرد صفراوی(مزاج گرم و خشک)، با خوردن کمی خنکی، روند فکری بهتری را تجربه خواهد نمود؛ یک فرد بلغمی(مزاج سرد و تر) با خوردن سردی زیاد، دچار اختلال شدید در فرآیند تفکّر و تصمیم گیری خواهد شد؛ امّـا در این جزوه، بـه طـور ســاده، کم حافظگی را به مهمترین و شایعترین دلیل آن، یعنی استیلای رطوبت و برودت بر مغز(بلغمی شدن بیش از اندازه مغز)، تعریف می کنیم و سعی نموده ایم با مراجعه به روایات وارد شده از حضرات معصومین(علیهم السّلام)، دید نسبتا کاملی از از این موضوع را از منظر طبّ شیعی در اختیار شما بگذاریم.

تذکّر: تاکید این مقاله بر تقویت حافظه است و احادیث بر این اساس گزینش شده اند؛ به همین دلیل از ذکر احادیث بسیاری که به سایر جنبه های فکر و ذهن پرداخته اند؛ خودداری نموده ایم.

- وسایل‏ الشیعه 7 198 37- باب استحباب الصلاه علی محمد و آله عند النسیان … ص198: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ اَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ اَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ وَ فِی عُیُونِ الْاَخْبَارِ عَنْ اَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ سَعْدٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ اَحْمَدَ بْنِ اِدْرِیسَ کُلِّهِمْ عَنْ اَحْمَدَ بْنِ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ اَبِی هَاشِمٍ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ اَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السّلام فِی حَدِیثٍ اَنَّ الْحَسَنَ علیه السّلام اَجَابَ السَّایِلَ الَّذِی سَاَلَهُ عَنِ الذُّکْرِ وَ النِّسْیَانِ فَقَالَ اِنَّ قَلْبَ الرَّجُلِ فِی حُقٍّ وَ عَلَی الْحُقِّ طَبَقٌ فَاِنْ صَلَّی الرَّجُلُ عِنْدَ ذَلِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاهً تَامَّهً انْکَشَفَ ذَلِکَ الطَّبَقُ عَنْ ذَلِکَ الْحُقِّ فَاَضَاءَ الْقَلْبُ وَ ذَکَرَ الرَّجُلُ مَا کَانَ نَسِیَ وَ اِنْ هُوَ لَمْ یُصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اَوْ نَقَصَ مِنَ الصَّلَاهِ عَلَیْهِمُ انْطَبَقَ ذَلِکَ الطَّبَقُ عَلَی ذَلِکَ الْحُقِّ فَاَظْلَمَ الْقَلْبُ وَ نَسِیَ الرَّجُلُ مَا کَانَ ذَکَرَهُ: قلب انسان در ظرفی درپوشیده قرار دارد؛ اگر بر محمّد و آل محمّد درودی تمام بفرستد، آن درب از روی آن ظرف برداشته می شود و آن چه که فراموش نموده به یاد می آورد و اگر صلوات نفرستد یا چیزی از آن کم بگذارد؛ آن درب روی حقّ را می پوشاند و قلب را تاریکی فرا می گیرد و انسان، آن چه را به یاد دارد، از یاد می برد.

- وسایل ‏الشیعه 12 245 138- باب تحریم الکذب … ص 243: وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ اِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْاَشْعَرِیِّ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَهَ قَالَ سَمِعْتُ اَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام یَقُولُ اِنَّ مِمَّا اَعَانَ اللَّهُ عَلَی الْکَذَّابِینَ النِّسْیَانَ: از جمله کمک هایی که خدا در مورد دروغگویان می کند؛ فراموشکاری آنهاست.

- بحارالانوار 5 208 باب 7- الهدایه و الاضلال و… ص 162: تَفْسِیرُ النُّعْمَانِیِّ، بِالْاِسْنَادِ الْآتِی فِی کِتَابِ الْقُرْآنِ عَنْ اَمِیرِ الْمُوْمِنِینَ علیه السّلام قَالَ الضَّلَالَهُ عَلَی وُجُوهٍ فَمِنْهُ مَحْمُودٌ وَ مِنْهُ مَذْمُومٌ وَ مِنْهُ مَا لَیْسَ بِمَحْمُودٍ وَ لَا مَذْمُومٍ وَ مِنْهُ ضَلَالُ النِّسْیَان: ضلالت، انواعی دارد که برخی پسندیده، بعضی ناپسند و عدّه ای هم نه اینند و نه آن؛ و از جمله آنها، ضلالت فراموشکاری است.

 - بحارالانوار 13 415 باب 18- قصص لقمان و حکمه … ص 408: وَ لِلْغَافِلِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ السَّهْوُ وَ اللَّهْوُ وَ النِّسْیَان‏: غـافـل سـه عـلامـت دارد: حـواس پرتی، بیهوده کاری و فراموشکاری.

  - بحارالانوار 40 222 باب 97- قضایاه صلوات الله علیه و … : وَ سَاَلَهُ نَصْرَانِیَّانِ … وَ مَا الْفَرْقُ بَیْنَ الْحِفْظِ وَ النِّسْیَانِ وَ مَعْدِنُهُمَا واحد … عَلِیٍّ علیه السّلام … فَقَالَ اِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ ابْنَ آدَمَ وَ جَعَلَ لِقَلْبِهِ غَاشِیَهً فَمَهْمَا مَرَّ بِالْقَلْبِ وَ الْغَاشِیَهُ مُنْفَتِحَهٌ حَفِظَ وَ اَحْصَی وَ مَهْمَا مَرَّ بِالْقَلْبِ وَ الْغَاشِیَهُ مُنْطَبِقَهٌ لَمْ یَحْفَظْ وَ لَمْ یُحْص‏: ( در پاسخ سوالی در مورد فرق حافظه و فراموشی، که معدن آنها در بدن یکی است) خداوند تعالی، انسان را آفرید و بر قلبش پوششی گذاشت، گاه چیزی بر قلب می گذرد و این پوشش باز است، حفظ می کند و به یاد می آورد و گاه چیزی به قلب می رسد و پوشش روی قلب است، حفظ نمی کند و به یاد نمی آورد.

- مستدرک ‏الوسایل 11 210 8- باب فی وجوب طاعه العقل و مخالفه الجهل … ص 202: سِبْطُ الطَّبْرِسِیِّ فِی مِشْکَاهِ الْاَنْوَارِ، نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الزُّهْدِ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ دِعَامَهُ الْاِسْلَامِ الْعَقْلُ وَ مِنْهُ الْفِطْنَهُ وَ الْفَهْمُ وَ الْحِفْظُ وَ الْعِلْمُ… : ستونِ سرای اسلام، عقل است و تیزهوشی و فهم و حافظه و علم از او هستند.

عوامل نسیان

  بحارالانوار 59 295 باب 89- نادر … ص 289: وَ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَشْرُ خِصَالٍ تُورِثُ النِّسْیَانَ اَکْلُ الْجُبُنِّ وَ اَکْلُ سُوْرِ الْفَاْرِ وَ اَکْلُ التُّفَّاحِ الْحَامِضِ وَ الْجُلْجُلَانِ وَ الْحِجَامَهُ عَلَی النُّقْرَهِ وَ الْمَشْیُ بَیْنَ الْمَرْاَتَیْنِ وَ النَّظَرُ اِلَی الْمَصْلُوبِ وَ التَّعَارُّ وَ قِرَاءَهُ لَوْحِ الْمَقَابِرِ: نه چیزند که فراموشی می آورند: خوردن پنیر، پس مانده موش، سیب ترش، گشنیز؛ حجامت نقره؛ راه رفتن بین دو زن، نگریستن به دارآویخته؛ شب بیداری و خواندن سنگ قبرها.(در احادیث دیگر، ادرار در آب راکد هم ذکر شده است.)

 - الکافی 6 490 باب قص الاظفار … ص490:عِدَّهٌ مِنْ اَصْحَابِنَا عَنْ اَحْمَدَ بْنِ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ اَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ اَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ عَنْ اَبِی حَمْزَهَ عَنْ اَبِی جَعْفَرٍ علیه السّلام قَالَ اِنَّمَا قُصَّ الْاَظْفَارُ لِاَنَّهَا مَقِیلُ الشَّیْطَانِ وَ مِنْهُ یَکُونُ النِّسْیَانُ: ناخنها را کوتاه کنید که خوابگاه شیطانند و{از این مساله} فراموشی به وجود می آید.

 - مستدرک‏ الوسایل 16 458 112- باب نوادر ما یتعلق بابواب الاطعمه المباحه … ص 455: وَ الْاِکْثَارُ مِنْ لُحُومِ الْوَحْشِ وَ الْبَقَرِ یُورِثُ تَغْیِیرَ الْعَقْلِ وَ تَحَیُّرَ الْفَهْمِ وَ تَبَلُّدَ الذِّهْنِ وَ کَثْرَهَ النِّسْیَانِ …: زیاد خوردن گوشت حیوانات وحشی و گاو، عقل را دگرگون می کند، فهم را حیران می کند، ذهن را کودن می کند و فراموشی را زیاد می کند.‏

* قرآن، روزه داری، کندر و …

 - وَ مِنَ الْفِرْدَوْسِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَبِی طَالِبٍ علیه السّلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم خَمْسٌ یَذْهَبْنَ بِالنِّسْیَانِ وَ یَزِدْنَ فِی الْحِفْظِ وَ یَذْهَبْنَ بِالْبَلْغَمِ السِّوَاکُ وَ الصِّیَامُ وَ قِرَاءَهُ الْقُرْآنِ وَ الْعَسَلُ وَ اللُّبَانُ: پنج چیزند که فراموشی را برطرف می کنند و حافظه را می افزایند و بلغم را می برند: مسواک زدن، روزه گرفتن، خواندن قرآن، عسل و کندر.

- مستدرک ‏الوسایل 16 374 43- باب اللبن … ص 373: وَ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَلَیْکُمْ بِاللُّبَانِ فَاِنَّهَا تَمْسَحُ الْحَرَّ عَنِ الْقَلْبِ کَمَا یَمْسَحُ الْاِصْبَعُ الْعَرَقَ عَنِ الْجَبِینِ وَ تَشُدُّ الظَّهْرَ وَ تَزِیدُ فِی الْعَقْلِ وَ تُزَکِّی الذِّهْنَ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ وَ تُذْهِبُ النِّسْیَانَ: بر شما باد کندر که حرارت را از قلب می زداید چنان که انگشتان، عرق را از پیشانی؛ کمر را سفت کرده؛ و ذهن را پاکیزه و دیـده را روشـن می کند و فراموشکاری را می برد.

 - مستدرک ‏الوسایل 17 342 14- باب حکم استنباط الاحکام النظریه … : … فَمَا نَسِیتُ شَیْیاً قَطُّ مُنْذُ دَعَا لِی‏: {علی علیه السّلام فرمودند} از آن گاه که {پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم} دعایم کرد، هرگز چیزی را فراموش نکردم.

 * سوره حشر

  - مستدرک ‏الوسایل 4 312 33- باب جواز کتابه القرآن … : الْحَشْرُ مَنْ کَتَبَهَا فِی جَامِ زُجَاجٍ وَ غَسَلَهَا بِمَاءِ الْمَطَرِ وَ شَرِبَهَا یُرْزَقُ الْحِفْظَ وَ الْفِطْنَه: هر کس که سوره حشر را در جامی از شیشه بنویسد و آن را با آب باران بشوید و بنوشد، حافظه و زیرکی، روزیش خواهد شد.

  * دعا

 - دعای سبحان من لا یعتدی… که در کتاب شریف مفاتیح الجنان ذکر شده است و باید بعد از نمازها خوانده شود.

- بحارالانوار 95 20 فصل فیما یختص بالیوم الثالث… ص 19: دُعَاءٌ آخَرُ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ الذِّهْنَ وَ التَّنْبِیهَ وَ اَبْعِدْنِی فِیهِ عَنِ السَّفَاهَهِ وَ التَّمْوِیهِ وَ اجْعَلْ لِی نَصِیباً مِنْ کُلِّ خَیْرٍ تُنْزِلُ فِیهِ بِجُودِکَ یَا اَجْوَدَ الْاَجْوَدِینَ: (دعای روز سه شنبه) خدایا در این روز ذهن{قوی} و بیداری را نصیبم کن و از تهی مغزی و دگرگونی افکار دورم ساز و از هر خیری که در این روز نازل می کنی، نصیبی برایم قرار ده، به بخشندگی ات ای بخشنده ترین بخشندگان.

  - المصباح ‏ للکفعمی 199 الفصل الرابع و العشرون فی ذکر آیات الحرس و … : و عن شهاب الدین السهروردی من کان بعید الذهن قلیل الحفظ فلیقل کل یوم بعد صلاه الفجر قبل ان یتکلم یا حی یا قیوم فلا یفوت شییا علمه و لا ییوده فانه یکثر حفظه و یقل نسیانه: شهاب الدّین سهروردی می گوید: کسی که کند ذهن و کم حافظه است، هر روز بعد از نماز صبح، ذکر یا حیّ یا قیِوم را بگوید، دیگر از دانسته هایش چیزی را از کف نمی دهد و از آنها احساس خستگی نمی کند، حافظه اش زیاد و فراموشی اش کم خواهد شد.

  * عسل

  - مستدرک ‏الوسایل 16 366 37- باب اکل العسل و … ص365: وَ قَالَ علیه السّلام فِی الْعَسَلِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ مَنْ لَعِقَ لَعْقَهَ عَسَلٍ عَلَی الرِّیقِ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ یَکْسِرُ الصَّفْرَاءَ وَ یَقْطَعُ الْمِرَّهَ السَّوْدَاءَ وَ یُصَفِّی الذِّهْنَ وَ یُجَوِّدُ الْحِفْظَ اِذَا کَانَ مَعَ اللُّبَانِ الذَّکَرِ: در عـسل، شــفـای هـر دردی است و هر کس سرانگشتی از عسل را ناشتا بلیسد، بلغم را قطع می کند، صفرا را می شکند، تلخی سودا را می برد، ذهن را صفا می دهد و حافظه را نیکو می گرداند اگر همراه کندر نر خورده شود.

  - مستدرک‏ الوسایل 16 370 37- باب اکل العسل… ص 365: وَ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم مَنْ اَرَادَ الْحِفْظَ فَلْیَاْکُلِ الْعَسَلَ: هر کس که خواهان حافظه است، عسل بخورد.

  * مسواک

  - الکافی 6 495 باب السواک … ص495:عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ فِی السِّوَاکِ اثْنَتَا عَشْرَهَ خَصْلَهً هُوَ مِنَ السُّنَّهِ وَ مَطْهَرَهٌ لِلْفَمِ وَ مَجْلَاهٌ لِلْبَصَرِ وَ یُرْضِی الرَّبَّ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزِیدُ فِی الْحِفْظِ وَ یُبَیِّضُ الْاَسْنَانَ وَ یُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یَشُدُّ اللِّثَهَ وَ یُشَهِّی الطَّعَامَ وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلَایِکَهُ: مسواک زدن یازده ویژگی دارد: از سنّت است، دهان را پاکیزه می کند، چـشـم را جـلا می دهد، پروردگار را راضی می کند، بلغم را می برد، حافظه را تقویت می کند، دندانها را سفید می کند، حسنات را دو چندان می کند، پـیـلـه دنـدانها را از بین می برد، لثه را محکم می کند، اشـتـهـای به غذا را باز می کند و ملایک را خوشحال می کند.

 * مویز

  - بحارالانوار 59 271 باب 88- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص 260: … وَ مَنْ اَدْمَنَ اَکْلَ الزَّبِیبِ عَلَی الرِّیقِ رُزِقَ الْفَهْمَ وَ الْحِفْظَ وَ الذِّهْنَ وَ نَقَصَ مِنَ الْبَلْغَمِ: کسی که بر خوردن مویز ناشتا مداومت نماید، فهم و حافظه و ذهن، روزیش می شود و از بلغم کم خواهد شد.

  * کرفس

  - بحارالانوار 59 284 باب 88- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص 260: وَ عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَلَیْکُمْ بِالْکَرَفْسِ فَاِنَّهُ طَعَامُ اِلْیَاسَ وَ الْیَسَعِ وَ یُوشَعَ وَ رُوِیَ اَنَّهُ یُورِثُ الْحِفْظَ وَ یُذَکِّی الْقَلْبَ وَ یَنْفِی الْجُنُونَ وَ الْجُذَامَ وَ الْبَرَصَ: بر شما باد به کرفس که غذای الیاس و یسع و یوشع بود(و روایت شده است) که باعث توانایی حفظ، روشنی قلب و از بین رفتن جنون و جذام و پیسی است.

  * انار

  - الکافی 6 354 باب الرمان … ص 352: عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ اَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ اَبِی سَعِیدٍ الرَّقَّامِ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَهَ قَالَ سَمِعْتُ اَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام یَقُولُ کُلُوا الرُّمَّانَ بِشَحْمِهِ فَاِنَّهُ یَدْبُغُ الْمَعِدَهَ وَ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ: انار را با پیه آن بخورید که مـعـده را دبّاغی می کند و توانایی ذهن را می افزاید.

  * سرکه

 - الکافی 6 329 باب الخل … ص329:عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ اَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمَذَانِیِّ اَنَّ رَجُلًا کَانَ عِنْدَ الرِّضَا علیه السّلام بِخُرَاسَانَ فَقُدِّمَتْ اِلَیْهِ مَایِدَهٌ عَلَیْهَا خَلٌّ وَ مِلْحٌ فَافْتَتَحَ علیه السّلام بِالْخَلِّ فَقَالَ الرَّجُلُ جُعِلْتُ فِدَاکَ اَمَرْتَنَا اَنْ نَفْتَتِحَ بِالْمِلْحِ فَقَالَ هَذَا مِثْلُ هَذَا یَعْنِی الْخَلَّ وَ اِنَّ الْخَلَّ یَشُدُّ الذِّهْنَ وَ یَزِیدُ فِی الْعَقْلِ: سفره ای نزد امام رضاعلیه السّلام پهن کردند که در آن سرکه و نمک بود و ایشان با سرکه آغاز کردند؛ پرسیدند: فدایت شوم، به ما امر کردید که با نمک آغاز کنیم فرمودند: این دو مثل همند؛ به درستی که سرکه، ذهن را قوی می کند و عقل را زیاد می نماید.

  - بحارالانوار 59 282 باب 88- نوادر طبهم ع و… ص260: وَ عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم نِعْمَ الْاِدَامُ الْخَلُّ وَ مَا افْتَقَرَ بَیْتٌ فِیهِ خَلٌّ وَ رُوِیَ اَنَّهُ یَشُدُّ الذِّهْنَ وَ یَزِیدُ فِی الْعَقْلِ وَ یَکْسِرُ الْمِرَّهَ وَ یُحْیِی الْقَلْبَ وَ یَقْتُلُ دَوَابَّ الْبَطْنِ وَ یَشُدُّ الْفَمَ وَ یَقْطَعُ شَهْوَهَ الزِّنَا الِاصْطِبَاغُ بِهِ … : بهترین خورش ها سرکه است و بیتی که در آن سرکه باشد، فقیر نمی شود و روایت شده که ذهــن را تــوانــا و عــقــل را افزون می کند؛ تلخی را می شکند؛ قلب را زنده می کند؛ جانوران شکم را می کشد؛ دهان را محکم می کند و اگر به عنوان خوراک برگزیده شود؛ شـهـوت زنــا را قـطع می کند.

  * به

  - مستدرک ‏الوسایل 16 402 69- باب السفرجل … ص399: وَ عَنْهُ صلّی الله علیه و آله و سلّم قَالَ کُلُوا السَّفَرْجَلَ فَاِنَّهُ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ وَ یَذْهَبُ بِطِخَاءِ الصَّدْرِ وَ یُحَسِّنُ الْوَلَدَ: به بخورید که ذهن را می افزاید؛ سنگینی سینه را از بین می برد و فرزند را زیبا می کند.

  - بحارالانوار 39 125 باب 78- تحف الله تعالی و… : فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ مَنْ اَکَلَ السَّفَرْجَلَ ثَلَاثَهَ اَیَّامٍ عَلَی الرِّیقِ صَفَا ذِهْنُهُ وَ امْتَلَاَ جَوْفُهُ حِلْماً وَ عِلْماً وَ وُقِیَ مِنْ کَیْدِ اِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ: پس {پیامبر خداصلّی الله علیه و آله و سلّم} به من فرمودند: یا علی؛ هر کس که سه روز ناشتا به بخورد، ذهنش صفا پیدا می کند و درونش از حلم و علم پر می شود و از مکر ابلیس و سپاهیانش در امان می ماند.

  * خرفه

  - وسایل ‏الشیعه 25 194 114- باب الفرفخـ….. ص : 194 وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی اَوْ غَیْرِهِ عَنْ قُتَیْبَهَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَلَیْکُمْ بِالْفَرْفَخـِ وَ هِیَ الْکَیِّسَهُ فَاِذَا کَانَ شَیْ‏ءٌ یَزِیدُ فِی الْعَقْلِ فَهِیَ: بر شما باد خـرفـه که که زیرکی می دهد و اگر یک چیز باشد که عقل را افزون کند، همین است.

  * حجامت

  - بحارالانوار 59 126 باب 54- الحجامه و… : وَ عَنْهُ علیه السّلام قَالَ الْحِجَامَهُ تَزِیدُ الْعَقْلَ وَ تَزِیدُ الْحَافِظَ حِفْظاً: حجامت، عقل را افزون کرده؛ بر قـدرت حـافـظـه می افزاید.

  * شانه زدن

  - وسایل ‏الشیعه 2 121 71- باب استحباب التمشط … : وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ اِسْمَاعِیلَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ عَنْ اَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْاَنْصَارِیِّ عَنْ اَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَهَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ الْمَشْطُ فَاِنَّ الْمَشْطَ یَجْلِبُ الرِّزْقَ وَ یُحَسِّنُ الشَّعْرَ وَ یُنْجِزُ الْحَاجَهَ وَ یَزِیدُ فِی مَاءِ الصُّلْبِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم یُسَرِّحُ تَحْتَ لِحْیَتِهِ اَرْبَعِینَ مَرَّهً وَ مِنْ فَوْقِهَا سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ یَقُولُ اِنَّهُ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ: از امام صادق علیه السّلام درباره تفسیر آیه شریفه: «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» پرسیده شد؛ فرمودند:{منظور} شانه زدن است که روزی را جلب می کند؛ مو را نیکو می کند؛ حاجت را برآورده می کند؛ آب کمر را می افزاید و بـلـغـم را قـطـع مـی کـند. پیامبر خداصلّی الله علیه و آله و سلّم، پایین محاسنش را چهل بار و بالای آن را هفت بار شانه می زد و می فرمود که این کار، ذهن را توان می دهد و بلغم را قطع می کند.

  * قیلوله(خواب قبل از ظهر)

  - من‏ لایحضره الفقیه 1 503 باب کراهیه النوم بعد الغداه … : وَ اَتَی اَعْرَابِیٌّ اِلَی النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ اِنِّی کُنْتُ ذَکُوراً وَ اِنِّی صِرْتُ نَسِیّاً فَقَالَ اَ کُنْتَ تَقِیلُ … وَ تَرَکْتَ ذَاکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ عُدْ فَعَادَ فَرَجَعَ اِلَیْهِ ذِهْنُهُ: یک اعرابی نزد پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم آمد و گفت که حافظه قوی داشتم و حالا فراموشکار شده ام؛ فرمودند: قبلا قیلوله می کردی.. و حالا ترک کرده ای؟ گفت: آری، فرمودند: دوباره انجام بده، انجام داد و حافظه اش برگشت.

چیزهایی که بر قدرت دماغ می افزایند

این عوامل به طور خلاصه در روایات ذکر شده اند:

باقلا، سداب، کدو، ترنج، روغن مالی بدن به ویژه با روغن بنفشه.

عوامل موثّر بر کاهش میزان بلغم بدن

 از آنجا که کاهش بلغم، باعث تقویت حافظه خواهد شد؛ این عوامل را به طور خلاصه از روایات نقل می کنیم:

- قرایت قرآن

- خوردن سویق(به ویژه سویق خشک ناشتا)؛ عسل(به خصوص به حالت انگشت پیچ و در حالت ناشتا)؛ کندر(به خصوص اگر جویده شود)؛ شکر طبرزد؛ سیب؛ ترب(به ویژه ریشه آن)؛ روغن زیتون؛ مخلوط آویشن و نمک؛ آب نیسان؛ پیاز؛ خرمای برنی؛ اطریفل اصفر( در صبحگاه، یک مثقال)؛ گوارشی های تلخ(صبحگاه)؛مویز(ناشتا، مویز سرخ، 21 عدد یا هفت مثقال)؛

- زیاد شانه زدن(سر و محاسن)؛ مسواک؛ زیاد حمّام رفتن(به ویژه در حالت ناشتا)؛ سرمه کشیدن.

- افطار با آب ولرم؛ شروع غذا با نمک نسابیده.

- نخوردن ماهی و سردی.

- افزایش مضاجعت با زنان؛ داشتن زن زیباروی یا زنی که به روی انسان، لبخند بزند.

- فصل بهار.

- آفتاب گرفتن(پشت بدن به آفتاب باشد).

 نسخه های دارویی ترکیبی برای افزایش حافظه بسیارند؛ لذا در این قسمت چند روایت را که مشتمل بر نسخه های ساده تر و قابل انجام هستند را ذکر می کنیم:

- مستدرک‏ الوسایل 16 458 112- باب نوادر ما یتعلق بابواب الاطعمه المباحه … ص 455: … وَ مَنْ اَرَادَ اَنْ یُقِلَّ نِسْیَانَهُ وَ یَکُونَ حَافِظاً فَلْیَاْکُلْ کُلَّ یَوْمٍ ثَلَاثَ قِطَعِ زَنْجَبِیلٍ مُرَبًّی بِالْعَسَلِ وَ یَصْطَبِغُ بِالْخَرْدَلِ مَعَ طَعَامِهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ … : کسی که می خواهد فراموشی اش کم شود و حافظه اش قوی، هر روز سه تکّه زنجبیل پرورده با عسل بخورد و در هر روز با غذای خویش، چیزی که با خردل تهیِه شده باشد نیز میل کند.

  - بحارالانوار 59 271 باب 88- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص 260: الْجُنَّهُ لِلْکَفْعَمِیِّ، مَا یُورِثُ الْحِفْظَ مِنَ الْعَقَاقِیرِ وَ الْاَدْوِیَهِ فَمِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ ابْنُ مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم لِحِفْظِ الْقُرْآنِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ الْبَوْلَ وَ یُقَوِّی الظَّهْرَ یُوْخَذُ عَشَرَهُ دَرَاهِمَ قَرَنْفُلٌ وَ کَذَلِکَ مِنَ الْحَرْمَلِ وَ مِنَ الْکُنْدُرِ الْاَبْیَضِ وَ مِنَ السُّکَّرِ الْاَبْیَضِ یُسْحَقُ الْجَمِیعُ وَ یُخْلَطُ اِلَّا الْحَرْمَلَ فَاِنَّهُ یَفْرُکُ فَرْکاً بِالْیَدِ وَ یُوْکَلُ مِنْهُ غُدْوَهً زِنَهَ دِرْهَمٍ وَ کَذَا عِنْدَ النَّوْمِ … : ( برای حفظ قرآن و قطع بلغم و {بی اختیاری} ادرار و سفتی کمر) میخک و اسفند و کندر سفید و شکر سفید، از هر کدام ده درهم می گیری و خوب می کوبی، به جز اسفند که با کف دست می سایی و هر روز، صبح و قبل از خواب، به اندازه یک درهم می خوری….

  - بحارا